حق و تکلیف نسخه متنی

‌صفحه‌ى 21

آن كمال مطلق كه تقرّب به آن، حق شما است نزديك شويد؛ نماز مايه تقرب الى اللّه است، روزه پايه تقرب الى اللّه است. اگر نماز واجب شده براى آن است كه موانع استيفاى حقوق بشر را بر دارد (اِنّ الصلاة تنهى عن الفحشاء و المنكر)(44) و آرامش را كه حق انسان است براى وى به ارمغان آورد (اقم الصلاة لذكري(45) - ألا بذكر اللّه تطمئن القلوب)(46). اگر روزه مقرر شده براى اين است كه روزه سپر آتش دوزخ است و انسان روزه‏دار را از آتش شهوت و غضب، كه موانع استيفاى حق كمال انسانى‏اند نجات مى‏دهد. همه تكاليف دين همين صبغه را دارند. هر تكليفى كه بررسى و تحليل شود به حق بر مى‏گردد؛ يعنى همانگونه كه نتيجه تحليل برنامه‏هاى مدرسه اين است كه از نظر آموزشى، تكاليفى به عهده محصلان گذاشته مى‏شود، ولى از نظر پرورشى، همه اين تكاليف به حقوق بر مى‏گردد. ثمره تبيين احكام دينى اين است كه از لحاظ فقهى يك سلسله تكاليف به عهده افراد مكلف است، ليكن از منظر

كلامى كه عهده‏دار بيان ملاك‏هاى احكام و نيز مسؤول تشريح پى‏آمدهاى آنها است، يك سلسله حقوق براى بشر است.

در قرآن كريم معارفى است كه نشان گر «ارجاع تكاليف به حقوق» است. در ادامه بحث به برخى از آنها پرداخته مى‏شود:

1- در موردى خداوند مردم را مكلف مى‏كند كه بايد مزد رسالت پيامبر خدا را بدهند و مزد رسالت، مودّت اهل بيت است: (قل لا أسألكم عليه أجراً إلّا المودة في القربى)(47) پس تولّى و مودت اهل بيت عليهم السلام يك تكليف است. اما در جاى ديگر مى‏فرمايد سود اين تكليف به شما بر مى‏گردد: (ما سألتكم من أجر فهو لكم)(48) يعنى تولّى اهل بيت عصمت و طهارت عليهم السلام هر چند تكليف است اما به سود انسان مكلَّف است نه به نفع خداى مكلِّف. تكليف وقتى ممكن است بار تحميلى و منفى داشته باشد كه سود آن به مكلِّف - تكليف كننده - بر گردد، در اين صورت مى‏توان آن را بار زايد بر