بحث نخست: انسان و حق - حق و تکلیف نسخه متنی

اختيارات». مى‏گويند كسى كه در سمتى قرار مى‏گيرد، رهبر باشد يا رييس جمهور يا رييس مجلس يا رييس قوه قضائيه يا رييس ارتش و نيروى انتظامى يا وزير و وكيل، چنين شخصى وظايف و اختياراتى دارد. اين وظايف و اختيارات، همان بحث حقوق و تكاليف است كه در فقه مطرح مى‏شود. اينها مسائل جديدى است كه فرا روى فقه و فقيه قرار گرفته و حوزه‏هاى علمى و انديشمندان دينى بايد آنها را پاسخ دهند. اگر فقيهانى كه در دوران گذشته، پاسخ پرسش‏هاى جديد همان دوره را دادند، در اين دوره حضور مى‏داشتند، بدون ترديد اين پرسش‏ها را نيز بى پاسخ نمى‏گذاشتند. به هر حال ممكن است يك سلسله آراء و افكار از شرق يا غرب، از شمال يا جنوب وارد فضاى فكرى ميهن ما شود، قهراً عده‏اى آن را دامن مى‏زنند و عده‏اى مى‏پذيرند. اين گونه نيست كه هر چه از بيرون مرزها آمده، باطل محض باشد و هر چه از درون برخاسته، حق صرف به حساب آيد يا به عكس. ملاك حق و باطلِ انديشه‏ها، سرزمين توليد آنها نيست. بلكه انديشه را بايد با برهان سنجيد و حقانيت يا بطلان آن را مشخص ساخت.

تبيين مسأله ياد شده در دو محور كلى ارائه مى‏گردد: يكى اين‏كه حق بشر چيست؟ ديگر اين‏كه اسلام در اين باره چه نظريه‏اى دارد؟ بنابراين، موضوع حق و تكليف را در دو عنوان پى‏مى گيريم: الف: «انسان و حق» ب: «دين و حق انسان».

بحث نخست: انسان و حق

در بررسى حق بشر، هم بايد معناى حق معلوم شود و هم معناى انسان، تا وقتى صحبت از حق بشر مى‏شود همگان بدانند كه به دنبال چه چيزى هستيم. بنابراين، پرسش اول اين است كه در بحث حق انسان، حق به چه معنا است و كدام يك از معانى آن مراد است؟

حق چيست؟

حق يك معناى جامع دارد و چند معناى خاص؛ معناى جامع آن مشترك ميان همه معانى است و آن، چنانكه خواهد آمد، به معناى ثابت و الّا معناى خاص مراد است. بايد تأمل و انديشه كرد كه كدام يك از معانى خاص آن، در بحث حقوق بشر اراده شده است؟ حق معناى جامعى دارد كه اگر به شكل مصدرى استعمال شود، به معناى «ثبوت» است و اگر به صورت وصفى به كار رود، به معناى «ثابت» است. معانى خاص و جزئى آن، كه از راه تقابل فهميده