در بين عوامل توليد، كار از جايگاه ممتازى برخوردار است; زيرا با انجام كار و استفاده از نيروى انسانى، ساير عوامل و منابع مورد بهره بردارى قرار مى گيرد. حتى فن آورى پيشرفته هم، كه امروزه تا حدّ زيادى جانشين تلاش فيزيكى انسان شده، محصول كار و ابتكار انسان است. اسلام به كار و اشتغال اهميت زيادى داده، از بيكارى و تنبلى و كسالت به شدّت نكوهش كرده و در ضمن تعاليم خود، افراد را به كوشش و جديّت تشويق نموده و آن را يك فريضه الهى براى مسلمانان قرار داده است.پيامبر اسلام(ص) هر گاه مردى را مى ديدند كه توجهشان را جلب مى كرد، مى پرسيدند: آيا شغلى دارد؟ اگر مى گفتند: نه، بيكار است، مى فرمود: «از چشمم افتاد» (در نظرم بى ارزش گرديد.) گفته مى شد: چگونه چنين است؟ مى فرمود: «اگر مؤمن شغلى نداشته باشد، با از دست دادن دين خود زندگى مى كند.»( ) هشتمين پيشواى معصوم، حضرت رضا(ع)، مى فرمايد: آن كس كه با كسب و كار، فضل الهى را براى تأمين و اداره خانواده اش طلب نمايد، پاداش او برتر از مجاهد در راه خداست.( ) اسلام تا آن جا بر كار و تلاش يك مسلمان تأكيد دارد كه پيامبر اسلام(ص) پس از بازگشت از جنگ تبوك و مشاهده دست هاى زبر و پينه بسته سعد انصارى، كه براى استقبال از ايشان آمده بود، بر دست او بوسه زدند و فرمودند: «اين دستى است كه آتش به آن نمى رسد.»( )بنابراين، كار براى امرار معاش و تلاش در راه توليد براى تأمين نياز خود و ديگر افراد جامعه از ديدگاه اسلام، يك وظيفه است كه موجب محبوبيّت شخص در پيشگاه الهى مى گردد و يكى از عوامل مهم تأمين كننده سعادت دنيا و آخرت هر مسلمان محسوب مى گردد. كار و تلاش سيره عملى رسول گرامى اسلام و امامان معصوم ما: بوده و همه انبيا و صالحان: چنين راه و رسمى داشته اند. از نظر اسلام، كسى كه كار را رها مى كند و از خدا مى خواهد كه روزيش را برساند مورد نكوهش است و با وجود اين كه قرآن هدف از خلقت را عبادت و بندگى حق تعالى و معرفت نسبت به او قرار داده،( ) نبايد عبادت جاى كار را بگيرد، بلكه هر كدام را بايد در زمان خود انجام داد. پيامبر اكرم و ائمّه هدى: در برخورد با افرادى كه از روى جهل يا كج فهمى كار را به جاى عبادت يا عبادت را به جاى كار قرار مى دادند با تذكّر و گاهى با عتاب و سرزنش سعى در تصحيح بينش و رفتارشان داشته اند تا آن جا كه امام صادق(ع) از دعا براى شخصى كه دنبال كار نرفته بود و از ايشان مى خواست دعا بفرمايد كه خداوند روزى او را برساند، خوددارى نمودند و از او خواستند كه به دنبال كسب و كار و طلب روزى برود. نتيجه اين كه اسلام تلاش و كوشش مشروع را براى تأمين نيازهاى مادى عبادت مى داند و به همين دليل، تلاش در دنيا ماهيّت اخروى به خود گرفته و در راستاى تأمين آخرت به حساب آمده و اين از امتيازات دين اسلام است.لازم به ذكر است از آن جا كه انسان بايد در تمام زمينه ها اعتدال را رعايت نمايد تا همراه با پيشرفت هاى مادى، از كمالات انسانى خود نيز غافل نماند بنابراين، گرچه كار و تلاش براى هر كس از نظر اسلام مطلوب و در بسيارى از موارد اداى وظيفه بوده و بر آن تأكيد گرديده، ولى افراط در آن هم پسنديده نيست; زيرا انسان براى اين آفريده نشده كه همواره كار كند، بلكه نياز به استراحت هم دارد. علاوه بر آن، بايد به خودسازى و رشد كمالات اخلاقى و افزايش دانش و معلومات دينى و اجتماعى نيز بپردازد. پس بايد زمانى را براى كار و فرصتى را براى استراحت و عبادت و وقتى را براى تفريحات سالم و ساعتى را براى كسب معلومات و افزايش آگاهى هاى خود در نظر بگيرد و در هيچ يك از آن ها افراد و تفريط روا نيست. افراط در كار ناشى از خوى ناپسند حرص و طمع است. البته اگر انجام كار اضافى براى تأمين نياز واقعى و لازم زندگى همراه با احساس مسؤوليت اجتماعى انجام گيرد قابل تحسين است. بنابراين، تلاش براى كسب درآمد تا آن جا زيبنده است كه به شخصيّت انسانى لطمه نزند و ناشى از حرص و طمع نباشد.( ) از سوى ديگر، تفريط در كار به معناى كسالت و تنبلى و كم كارى هم از نظر اسلام مورد ملامت و سرزنش بوده و يكى از عوامل مهم عقب ماندگى برخى از كشورهاى جهان سوم در عصر حاضر است.اهتمام اسلام به تلاش و كوشش را مى توان علاوه بر بررسى سخنان پيشوايان دين، از راه فراهم آوردن شرايط مناسب براى كار و كارگر در جامعه اسلامى مورد مطالعه قرار داد.با توجه به شرايطى كه در اثر اجراى قوانين اسلام پديد مى آيد، هيچ كس در جامعه اسلامى براى گذراندن معاش خود و افراد تحت تكفلش مجبور نيست بيش از حدّ معقول كار كند; زيرا برقرارى عدالت اجتماعى و خشكاندن ريشه ظلم و اجحاف و جلوگيرى از بحران ها از وظايف حكومت اسلامى است. براى اين كه همگان از اين شرائط بهره مند باشند، قوانين مذكور بايد به گونه اى تنظيم و اجرا گردد كه هيچ گونه اكراه يا اضطرارى بر آن حاكم نباشد و هيچ كس براى كسب درآمد و امرار معاش، مجبور به پذيرش قراردادهاى تحميلى و مشقّت بار با ساعات كار زياد نشود. حتى اسلام به مسائل روانى و عاطفى براى دلگرم نمودن كارگر توجّه نموده و در اين زمينه توصيه هايى دارد.( )
لطفا منتظر باشید ...
