پس از چندي و پيش از آنكه اسماعيل ازدواج كند، هاجر آن بانوي صالح و صابر وفات يافت. اسماعيل مادر گرامي اش را در خانه خود،17 در محلي در جوار كعبه كه بعداً به «حجر اسماعيل» نامور شد، به خاك سپرد.در روايتي از قول امام صادق(عليه السلام) آمده است:«انَّ اسماعيل دفن اُمَّه في الحِجْر وَ جَعَلَهُ عليا و جعل عليها حائطاً لئلاّ يوطأ قبرها».18«اسماعيل مادرش را در حِجْر به خاك سپرد و روي قبر مادرش را بالا آورد و در اطراف آن ديواري بنا كرد تا قبرش پايمال نشود.» ازرقي نيز در اخبار مكه از ابن جريح نقل كرده: پيش از آنكه ابراهيم و اسماعيل خانه كعبه را سرپا كنند، هاجر درگذشت و در حجر به خاك سپرده شد; (فماتت اُمّ اسماعيل قبل أن يرفعه ابراهيم و اسماعيل و دفنت في موضع الحِجْر).19واز اينجا استفاده مي شود كه راه رفتن روي قبور كه در فقه ما كراهت دارد، آن روز نيز ناپسند بوده كه اين نشانه احترام به صاحب قبر است و شايد با همين فلسفه و حكمت هاي ديگري است كه هم اكنون طواف نيز بايد از پشت ديوار حجر اسماعيل باشد و از داخل آن صحيح نيست.به علاوه همانگونه كه از روايات ديگر استفاده مي شود قبر جناب اسماعيل(عليه السلام)وگروهي از پيامبران ديگر در حجر اسماعيل است.مفضّل از امام صادق(عليه السلام) نقل كرده كه فرمود:«الحجر بَيت اسماعيل وفيه قبر هاجر وقبر اسماعيل(عليه السلام)»20«حجر خانه اسماعيل است و در آن جا قبر هاجر و قبر اسماعيل(عليه السلام) قرار دارد.»معاوية بن عمّار نيز مي گويد از امام صادق پرسيدم: آيا حجر جزو خانه كعبه است يا بخشي از كعبه در آن قرار دارد؟ فرمود: نه، حتّي به قدر يك سر ناخن، ولي اسماعيل مادرش را در آن دفن كرد و براي اينكه پايمال نشود آن را با حصاري از سنگ كاري محصور نمود و در آنجا قبور پيامبران است; (... ولكنّ اسماعيل دفن أمّه فيه فكرِهَ أن توطأ فحجّر عليه حجراً وفيه قبور الأنبياء).21و نيز در روايت ديگر از اما صادق(عليه السلام)آمده است كه: «در حجر دختران اسماعيل مدفونند.»22 بدين ترتيب خداوند بانيان كعبه و ساكنان نخستين ديار مكّه و يادگاران زمزم و صفا و مروه را در حرم امن و دامن مهر خويش و همسايگي خانه خود منزل داد و طواف را از پشت حصار حجر; يعني خانه و كاشانه و مأمن آنان مقرّر داشت تا براي هميشه حريم «جار الله» اين پاسداران اوّليه بيت و حرم در پناه كعبه و بيت الله محفوظ بمانند; زيرا حفظ قبور و آثار صالحان و اوليا و انبيا به معناي حفظ فرهنگ و آيين آنهاست و احترام به مسكن و مدفن ايشان، احترام به مكتبشان است و الگوهاي فضيلت و تقوا نبايد از ميان بروند. چه، آرامگاهشان نمادي است از بقاي فكر و ايده و آرمان آنها كه در اينجا همان كلمه طيّبه توحيد و اخلاص و ايثار و فداكاري براي خدا و رضا و تسليم در برابر تقدير اوست كه چشمه آب حيات به معناي واقعي همين است و بس; « فِي بُيُوت أَذِنَ اللهُ أَنْ تُرْفَعَ وَيُذْكَرَ فِيهَا اسْمُهُ».
لطفا منتظر باشید ...
