نكوهش دروغ از ديد شرع و عقل - دروغ نسخه متنی

نكوهش دروغ از ديد شرع و عقل

هر انسانى از اين كه به او دروغ گفته شود، ناخشنود مى‏شود و احساس بيزارى مى‏كند و اين بهترين گواه بر آن است كه سرشت پاك بشرى از اين عمل تنفر داشته، از آن مى‏پرهيزد. طبيعت و فطرت انساني با دروغ ناسازگار بوده، در برابر اين عمل نوعى مقاومت و بازدارندگى از خود نشان مى‏دهد كه از آن به عنوان «قبح عقلى» ياد مى‏شود.

حضرت موسى‏بن جعفر عليه السلام در همين باره به هشام خطاب مى‏كند:

يا هشام العاقل لا يكذب و ان كان فيه هواه.(13)

اى هشام! شخص عاقل هيچ گاه دروغ نمى‏گويد؛ اگر چه هواى نفسش در آن دروغ باشد.

شخصى كه هنوز سلامت سرشت و پاكى نهاد دارد و عقلش در بند اوهام و خواسته‏هاى نفسانى نيست، از دروغگويى بيزار است.

دروغ، پيامدهايى را نيز در پى خواهد داشت كه عقل آنها را زشت و ناپسند مى‏شمرد. از اين ميان مى‏توان به «اغراء به جهل» كه همان «قرار دادن شخص در راهى خلاف واقع» است، اشاره كرد. اين پيامد، نوعى خيانت است؛ به همين سبب عقل از آن بيزارى مى‏جويد.

امير مومنان على عليه السلام در همين زمينه مى‏فرمايد:

الكذب مهانه و خيانه.(14)

دروغ، پستى و خيانت است.

زشتى دروغ در آيات قرآني نيز نكوهش شده است؛ آنجا كه خداوند مى‏فرمايد:

انما يفترى الكذب الذين لا يومنون بآيات الله.(15)

همانا آنها كه به آيات خداوند ايمان نياورده‏اند، نسبت دروغ مى‏دهند.

ان الله لا يهدي من هو كاذب كفار.(16)

به درستى كه خداوند دروغگوى كفران كننده را هدايت نمى‏كند.

حضرت باقر عليه السلام در بيان زشتى دروغ، ضمن مقايسه آن با ديگر پليدى‏ها فرمود:

ان الله عزوجل جعل للشر اقفالاً و جعل مفاتيح تلك الاقفال الشراب و الكذب شر من الشراب.(17)

خداوند عزوجل براى بدى‏ها قفل‏هايى قرار داد كه كليد بازگشايى اين قفل‏ها همانا شراب است، و دروغ از شراب بدتر است.

امير مومنان على عليه السلام نيز فرموده است:

اوصانى رسول الله صلّى الله عليه وآله وسلّم حين زوجنى فاطمه سلام الله عليها فقال اياك و الكذب فانه يسود الوجه و عليك بالصدق فانه مبارك و الكذب شوم.(18)

پيامبر اكرم صلّى الله عليه وآله وسلّم هنگام ازدواج من با فاطمه سلام الله عليها فرمود: از دروغ بپرهيز كه چهره را سياه مى‏كند، و بر تو باد راستى كه مبارك است، و دروغ، شرمندگى است.

از رسول اكرم صلّى الله عليه وآله وسلّم نيز نقل شده است:

اجتنبوا الكذب و ان رايتم فيه النجاه فان فيه الهلكه.(19)

از دروغ بپرهيزيد؛ اگر چه در آن راه نجات خود ببينيد؛ پس همانا در آن چيزى جز نابودى نيست.

آيات و روايات به خوبى نشان مى‏دهد دروغ همان گونه كه از سوى عقل مورد نكوهش قرار گرفته از نظر شرع نيز فعلى حرام و سرزنش شده است.

بنابر عقيده و نظر فقيهان، دروغ، هم از ديد عقل و هم از ديد شرع، عملى زشت و ناشايست است و دليل‏هاى چهارگانه، يعنى «قرآن» «سنت معصومان عليهم السلام » «اجماع و اتفاق نظر فقيهان» و «عقل»، حرمت آن را ثابت مى‏كند.

بيشتر فقيهان معتقدند كه حرمت دروغ به اندازه‏اى آشكار است كه از جمله «ضروريات»(20) به شمار آمده و به دليل نياز ندارد.

همان گونه كه وجود نماز و روزه از ضروريات دين است، حرمت دروغ نيز از ضروريات دين به شمار مى‏رود و هيچ شك و شبهه‏اى در آن نيست؛ البته حكم حرمت، فقط به برخى از اقسام دروغ در تقسيم دانشمندان اخلاق مربوط مى‏شود و برخى ديگر از آنها حرام نيستند؛ اگرچه تمام اقسام دروغ از ديد دانش اخلاق، ناپسند و نازيبايند؛ چنان كه تمام اقسام دروغ در تقسيم فقيهان، حرامند.

از آنجا كه محور اصلى اين گفتار، مباحث اخلاقى است، توجه به برخى نكات اهميت دارد كه از جمله مى‏توان به موارد ذيل اشاره كرد: