ايغال - جلوه های بلاغت در نهج البلاغه نسخه متنی

ايغال

و آن ختم كردن كلام به عبارتى است كه معنى بدون آن تمام مى باشد و فقط براى بيان نكته اى اضافه شده است. مانند آيه ى قال يا قوم اتبعوا المرسلين اتبعوا من لا يسالكم اجرا و هم مهتدون [ سوره يس، آيه 20 و 21. ] جمله و هم مهتدون ايغال است، چون معنى بدون آن تمام است و رسول لا محاله هدايتگر است و نكته ى آن تشويق مردم به تبعيت بيشتر از پيامبران است.

"ايغال" آخرين باب از ابواب بديع مى باشد كه "قدامه بن جعفر" در كتاب خويش بدان پرداخته است. در كتب بديع در ابواب مختلفى از آن بحث شده است از آن جمله "سر الفصاحه" است كه آن را ضمن بحث "حشو"، مطرح كرده است. [ بديع القرآن ص 185. ]

مثال آن در كلام امام على "ع":و نحن على موعود من الله و الله منجز وعده و ناصر جنده. [ نهج البلاغه، خطبه 146. ]
ما از خدا وعده ى پيروزى داريم و به وفاى او اميدواريم. او به وعده ى خود وفا كند و سپاه خود را يارى دهد.

دو جمله ى آخر ايغال است، چون معنى با جمله ى اول تمام است. [ منهاج البراعه ج 1 ص 187. ]

البته اگر "ايغال"، حشو باشد كه از لطافت هنرى بى بهره است- به اصطلاح حشو قبيح- صنعت محسوب نمى گردد.

ايجاز

"ايجاز"، بيان كردن مطلبى، با كمترين تعداد الفاظ ممكن مى باشد و سبب حسنش آن است كه بر چيره دستى و توانمندى كامل متكلم بر فصاحت دلالت مى كند.

اين فن را كتب مختلف بلاغى، تحت عناوين گوناگون بحث كرده اند. از جمله در "مفتاح العلوم" با عنوان تقليل اللفظ و لا تقليله و در "سرالفصاحه" با عنوان الايجاز و الاختصار و "حذف الفضول" و در كتاب "ابن منقد"، با عنوان الاسهاب و الاطناب و الاختصار و الاكثار و التضييق و التوسيع و المساواه، آمده است.

"ابن ابى الاصبع مصرى"، آن را به دو قسم حقيقى و مجازى تقسيم كرده است. به نظر او مجاز نوعى ايجاز مى باشد و در نتيجه هر مجازى ايجاز است ولى عكس آن صادق نيست. [ بديع القرآن ص 258. ]

ايجاز بر دو نوع است: ايجاز قصر و ايجاز حذف.

ايجاز قصر:

و آن تقليل لفظ است و تكثير معنى. مانند تمام خطبه ى 21 كه عباراتى از آن نقل مى شود:فان الغايه امامكم و ان وراءكم الساعه تحدوكم، تخففوا تلحقوا، فانما ينتظر باولكم آخركم. [ نهج البلاغه، خطبه 21. ]

منزلگاه آخرين، پيشاپيش شماست و مرگ، سرود خوانان در پس. سبكبار باشيد تا زودتر برسيد كه پيش رفتگان را بداشته اند و در انتظار رسيدن شما نگاه داشته اند.

"سيد رضى" "ره" پس از نقل اين خطبه مى گويد: "مى گويم، پس از كلام خدا و سخنان محمد
مصطفى "ص" اين سخنان را با هر گفتارى كه بسنجند، از آن بيش باشد و در مسابقه پيش، چون در جمله ى تخففوا تلحقوا هيچ كلامى مانند آن اندك لفظ و بسيار معنى نيست، آن جمله اى است پرمعنا كه آكنده از معرفت است و سرشار از حكمت و ما در كتاب "خصايص" به بزرگى قدر و شرافت گوهر آن اشارت كرديم".

و نيز از بهترين مصاديق ايجاز قصر جمله ى ذيل است:از حضرت درباره ى توحيد و عدل پرسيدند. فرمود:التوحيد ان لا تتوهمه و العدل ان لا تتهمه [ نهج البلاغه، حكمت 462. ]

توحيد آن است كه او را به وهم در نيارى و عدل آن است كه او را بدانچه در خور نيست، متهم ندارى. همچنين آن حضرت "ع" در باب ايجاد تنفر از دنيا فرمود:اذا كنت فى ادبار و الموت فى اقبال فما اسرع الملتقى! [ نهج البلاغه، حكمت 28. ]

اگر تو به زندگى پشت كرده اى و مرگ به تو روى آور است، پس چه زود ديدار ميسر است. حضرت امير "ع" در باب قناعت فرمود:اشرف الغنى ترك المنى [ نهج البلاغه، حكمت 33. ]

شريف ترين بى نيازى، وانهادن آرزوهاست.

و از اين مقوله در كلمات امام على "ع" بويژه در قصار الحكم بسيار است و نيازى به اطناب نيست.