اطلاق مثل بر كنايه - جلوه های بلاغت در نهج البلاغه نسخه متنی

اطلاق مثل بر كنايه

الحجر الغصيب فى الدار رهن على خرابها. [ نهج البلاغه، حكمت 232. ]

سنگى كه به غصب در خانه است در گرو ويرانى كاشانه است. معادل اين مثل عاميانه ى فارسى: "خانه اى كه به ستم سازى، سگ كند در آن بازى". [ ترجمه نهج البلاغه، دكتر شهيدى ص 544. ]

اين كلام، كنايه اى است از تلازم ظلم ظالم با هلاكت او و خرابى آنچه كه به ستم برپا كند و در
معنا، نظير اين حديث پيامبر "ص" است كه فرمود:اتقوا الحرام فى البنيان فانه اسباب الخراب. [ شرح ابن ميثم ج 5 ص 361. ]

ما انقض النوم لعزائم اليوم. [ نهج البلاغه، حكمت 433. ]

خواب، چه تصميمهاى روزانه را كه نقش بر آب كرد!

سخنى است در قالب مثل براى بيان حال فردى كه بر كارى اراده مى كند و سپس آن را به فراموشى مى سپرد يا در آن تعلل مى ورزد. [ شرح ابن ميثم ج 5 ص 454. ]

ردوا الحجر من حيث جاء فان الشر لا يدفعه الا الشر. [ نهج البلاغه حكمت 306. ]

سنگ را بدانجا كه از آن آمده، باز بايد گرداند كه شر را جز با شر نتوان راند.

"حجر" كنايه از بدى است و تعبير "بازگرداندن آن بجاى خويش" كنايه از مقابله بدى با بدى است. البته اين سخن عموميت ندارد چرا كه آن حضرت "ع" در مواضع فراوانى به حلم و بردبارى دعوت كرده اند. [ شرح ابن ميثم ج 5 ص 299. ]

مثل ديگرى كه در اين مقوله بكار رفته چنين است:"ان الحديد بالحديد يفلح".

و عمروبن كلثوم گفته است:

[ شرح ابن ابى الحديد ج 19 ص 221. ]
در توصيف پيامبر "ص":و خلعت اليه العرب اعنتها و ضربت الى محاربته بطون رواحلها. [ نهج البلاغه، خطبه 185. ]

عرب به رشته ى طاعت او گردن ننهاد و از هر سو براى جنگ با وى به راه افتاد. ترجمه لفظ به لفظ: براى جنگ با او بر شكم شترهاى ماده ى خود زد.
اين جمله كنايه ايست براى بيان شتاب كفار عرب به جنگ با پيامبر "ص"، با اين توضيح كه بيشترين مقدار سرعت اسب آنگاه است كه لگام از وى برگيرند و بيشترين ميزان سرعت شتر، وقتى است كه بر شكمش ضربه بزنند. در جمله ايما و اشاراتى است به جنگ با پيامبر به دو شكل سواره نظام و پياده نظام. [ شرح ابن ميثم ج 3 ص 427. ]