تشطير - جلوه های بلاغت در نهج البلاغه نسخه متنی

تشطير

تشطير آن است كه براى هر مصراعى از بيت سجعى جداگانه بياورند كه با سجع مصراع ديگر، تفاوت دارد مانند قول "ابى تمام":

"مرتغب فى الله" اى راغب فيما يقربه من رضوانه. و "مرتقب" اى منتظر ثوابه خائف عقابه. در اين بيت تدبير مبتداست و خبر آن در بيت سوم است:

كه سجع مصراع اول يعنى ميم منتقم با سجع مصراع دوم يعنى باء مرتقب تفاوت دارد. اگر از اختصاص اين فن به شعر- همچنان كه در تعريف آمد- صرف نظر كنيم، ممكن است در نثر نيز جريان يابد مانند:
و اعظم ما هنالك بليه نزول الحميم و تصليه الجحيم و فورات السعير و سورات الزفير لا فتره مريحه و لا دعه مزيحه و لا قوه حاجزه و لا موته ناجزه. [ نهج البلاغه، خطبه ى 82. ]

و دشوارتر چيز آنجا بلاى فرود آمدن است در گرمى جهنم و بريان شدن در آتشى كه زبانه زند پى هم و تيز گشتن بانگ آن هر دم. نه لختى آسوده بودن و نه راحتى تا بدان رنج را زدودن، نه نيرويى بازدارنده تا در امان ماند و نه مرگى تا او را از اين بلا برهاند. [ منهاج البراعه ج 1 ص 208. ]