جلوه های بلاغت در نهج البلاغه نسخه متنی

ايجاز حذف:

و آن، حذف كردن لفظ يا الفاظى از كلام است به دلايل از جمله:- مجرد اختصار و احتراز از عبث به منظور ظهور محذوف مانند:مسكين ابن آدم، مكتوم الاجل، مكنون العلل، محفوظ العمل... [ نهج البلاغه، حكمت 411. ]

"بينوا فرزند آدم، مرگش پوشيده است و بيمارى اش پنهان، كردارش نگاشته است و..." حذف مسنداليه به منظور ظهور آن است.

يادآورى كوتاه بودن فرصت براى كامل آوردن كلام كه اين فايده ى باب تحذير و اغراء است و در كلام امام "ع" فراوان يافت مى شود. مثال براى تحذير:فاياكم و التلون فى دين الله. [ نهج البلاغه، خطبه 175. ]

پس در دين خدا از گونه گون شدن و ناپايدار ماندن بپرهيزيد!

مثال براى اغرا:

العمل العمل، ثم النهايه النهايه و الاستقامه الاستقامه ثم الصبر الصبر و الورع الورع. [ نهج البلاغه، حكمت 175. ]

به كار برخيزيد! به كار برخيزيد! پس به پايان رسانيد! به پايان رسانيد! و پايدار مانيد! پايدار مانيد! پس شكيبايى! شكيبايى! پس پارسايى! پارسايى!

در كلام زير اغراء و تحذير با هم جمع شده است:فالحذر الحذر ايها المستمع و الجد الجد ايها الغافل. [ نهج البلاغه، خطبه 152. ]

پس اى شنونده! پرهيز! پرهيز! و اى بى خبر برخيز! برخيز!

تخفيف به منظور كثرت استعمال، مانند حذف حرف ندا.

ايهام حفظ زبان از تلفظ محذوف براى تحقير و اهانت. مانند: خطاب به "اشعث بن قيس":عليك لعنه الله و لعنه اللاعنين، حائك بن حائك، منافق بن كافر. [ نهج البلاغه، خطبه 19. ]

لعنت خدا و لعنت كنندگان بر تو باد! اى متكبر متكبرزاده! منافق كافرزاده!

حذف مسنداليه با انگيزه ى اهانت صورت گرفته است.

- محافظت بر وزن و فاصله. مانند:ان صبرت صبر الاكارم و الا سلوت سلو البهائم. [ نهج البلاغه، حكمت 406. ]

چون بزرگواران شكيبايى وگرنه چون چارپايان فراموش نمايى.

در اين عبارت جواب شرط براى محافظت بر وزن حذف شده است. [ منهاج البراعه ج 1 ص 187. ]

مصداق ديگرى از ايجاز حذف در كتابهاى بديع، تحت عنوان "شجاعه الفصاحه" ذكر شده كه پس از اين خواهد آمد.