جلوه های بلاغت در نهج البلاغه نسخه متنی

اينكه ادعا كرده اند كه سجع بر تكلف دلالت مى كند، بايد گفت: تكلفى مذموم است كه سماجت و سنگينى آن بر شنوندگان ناگوار بيايد وگرنه تكلف مستحسن چه عيبى دارد؟ چرا هنگامى كه شاعر در سرودن شعر، خود را به وزن ابيات مكلف مى سازد، هيچ كس بر او خرده نمى گيرد؟!

عده اى در انتقاد به سجع، به كلام پيامبر "ص" استناد كرده اند كه به يكى از سجع پردازان خرده گرفت و فرمود: اسجعا كسجع الكهان؟ آيا چون كاهنان به سجع روى آورده ايد؟ چرا كه اگر از نظر ايشان سجع ناپسند نبود، بر سجع كاهنان ايراد نمى گرفت. در پاسخ بايد گفت آنچه مورد انتقاد پيامبر "ص" قرار گرفته، سجع كاهنان است نه مطلق سجع. ماجرا از اين قرار است كه چون ايشان در مورد ديه ى جنين به پرداخت "غره" معادل بهاى نيمى از يك دهم ديه ى بردگان و كنيزان امر فرمود، كسى گفت:اادى من لا شرب و لا اكل و لا نطق و لا استهل و مثل هذا يطل؟

و حضرت با آن جمله، با وى برخورد كردند چرا كه كاهنان نيز در دوره ى جاهليت با كلام مسجع قضاوت و داورى مى كردند و از جمله قضاوتهاى آنان است:
حبه بر فى احليل مهر.

عبدالمسيح على جمل مشيح- اى جاد مسرع- لرويا الموبذان و ارتجاس الايوان.

و چون پيامبر "ص" كهانت و سحر و تنجيم را باطل داشته بود، به سخن مسجوع آن فرد انتقاد كرد و مراد ايشان، تحريم عمل به روال كاهنان است. [ شرح ابن ابى الحديد ج 1 ص 126. ]

اينك براى اثبات اصالت سجع در زبان عرب، پاره اى از آيات مسجوع قرآن و كلمات مسجوع پيامبر "ص" را نقل مى كنيم:و السابقون السابقون. اولئك المقربون. فى جنات النعيم. ثله من الاولين. و قليل من الاخرين. على سرر موضونه. متكئين عليها متقابلين. يطوف عليهم ولدان مخلدون. باكواب و اباريق و كاس من معين. لا يصدعون عنها و لا ينزفون. و فاكهه مما يتخيرون. و لحم طير مما يشتهون. و حور عين كامثال الوءلوء المكنون. جزاء بما كانوا يعملون. لا يسمعون فيها لغوا و لا تاثيما. الا قيلا سلاما سلاما. و اصحاب اليمين ما اصحاب اليمين. فى سدر مخضود. و طلح منضود. و ظل ممدود... [ سوره ى واقعه آيات 10 الى 30. ]
و التفت الساق بالساق. الى ربك يومئذ المساق. [ سوره ى قيامه آيه 29 و 30. ]

اصولا در قرآن هيچ سوره اى هرچند كوتاه، خالى از سجع نيست. [ جواهرالبلاغه ص 423. ]

از جمله سخنان پيامبر است:افشوا السلام و اطعموا الطعام و صلوا الارحام و صلوا بالليل و الناس نيام. [ جلوه هاى ادبى در كلام امام على "ع" ص 13. ]

"غزالى" در باب استعاذات ماثوره از پيامبر چنين نقل مى كند:اللهم انى اعوذبك من طمع يهدى الى طبع و من طمع فى غير مطمع و من طمع حيث لا مطمع. اللهم انى اعوذ بك من علم لا ينفع و قلب لا يخشع و دعاء لا يسمع و نفس لا تشبع. [ جلوه هاى ادبى در كلام امام على "ع" ص 13. ]

"ابوهلال عسكرى" زبان شناس و اديب نامور در كتاب 'الصناعتين' در دفاع از سجع مى گويد:بسيار پيش مى آمد كه پيامبر "ص" كلمه اى را تغيير مى داد تا ميان واژه ها هماهنگى پديد آيد و به سجع عبارات، خدشه اى وارد نيايد. مانند اين كلام پيامبر "ص":اعيذه من الهامه و السامه و كل عين لامه.