جلوه های بلاغت در نهج البلاغه نسخه متنی

ثانيا اميرمومنان "ع" خود شرح و تفصيل آن هدايت را در قالب زيبايى از جذاب ترين جلوه هاى بلاغت ريخته و بر قامت والاى معانى ژرف و جليل، جامه ى رساى الفاظ و عبارات نغز و جميل را پوشانده است.

بنابراين در حاشيه آن همه شرحهاى مفصل و مبسوط در تفسير جانب معنا كه شايسته بود و هنوز هم شايد- و به تعبير بهتر- بايسته بود و هنوز هم بايد، تلاش در جهت آشنايى با هنر بلاغت بر پايه ى كتابى كه براستى آيت فصاحت و آينه بلاغت است، ضرورى مى نمايد.

ناگفته نماند امر بلاغت در زبان عربى كه ريشه در شعر و خطابه ى دوران قبل از ظهور اسلام دارد
پس از نزول قرآن بيش از هر چيز به عنوان عمده ترين معيار در اعجاز قرآن همواره مورد اهتمام و التفات جهان اسلام بوده و در اين راستا تاليفات و تحقيقات فراوانى ببار نشسته است اما اولا مثالها و موارد استشهاد بجز آيات قرآن و احاديث پيامبر، نوعا گرفتار دو نقيصه است:يكى آنكه در بسيارى از موارد بسان لباس عروسان دلرباست بر قامت عفريته هاى بدمنش و عفونت بار! گاه در هجو سلطانى كه تا همين ديروز در پرتو صلت ها و خلعتها سايه ى خدا بوده است و اسطوره همه ارزشها و امروز ديوى است هولناك و سمبل كژيها و ناراستيها و گاه در وصف چشم و ابروى لعبتكى هوسباز و فريبا و گاه در پاشيدن اشك حسرت بر اطلال و دمن به ياد لحظه هايى نامبارك و پرسودا. انصاف بايد داشت و پذيرفت كه پوشاندن جامه ى زيباى بلاغت بر اندام مفهومى زشت و رذل، ترويج فساد است در كوچه بازار هنر و ادب.

و نقيصه ى دوم آنكه مثالها و مصداقهاى مورد استشهاد يا يكى دو بيت قيچى شده از ساير ابيات يك قصيده يا غزل است، يا يكى دو جمله ى گسسته از ساير جملات يك مجموعه سخن.

در يك روش از بلاغت يك واحد مستقل سخن در كلام منظوم، يك بيت است و در كلام منثور يك جمله مسجع، گاه اين واحد مستقل نثر حتى از يك بيت نيز محدودتر است، چه گاهى يك كلمه است يا دو كلمه. در اين شيوه بجاى اينكه زمينه ى كلى يك خطابه يا مقاله يا يك غزل يا قصيده جلوه گاه زيباييهاى بيانى و آرايشهاى لفظى و معنوى باشد تا از طريق احساسى كه پس از تمام مجموعه سخن يا قصيده به خواننده و شنونده دست مى دهد، امكان قضاوت در مورد قدرت بيان شاعر يا سخنران فراهم آيد، ابيات يا جمله ها و عبارتها به صورتى منقطع و از هم گسسته و در جولانگاهى بغايت محدود، ملاك كار قرار مى گيرد. [ نقيصه دوم را 'شوقى ضيف' در پايان كتاب 'البلاغه تطور و تاريخ' به عنوان اشكال عمومى در شيوه بلاغت عربى عنوان كرده و توضيح داده است. "كتاب مذكور- ص 376". ]

قرار گرفتن 'نهج البلاغه' در دستور كار براى پژوهشهاى بلاغى از دو نقيصه فوق مبراست چرا كه
1- نهج البلاغه تراوش افكار و آراى انسانى است معصوم و مصون از همه كژيها و ناراستيها و سخن او جلوه اى است از كلام الهى.

2- اگرچه در كتاب حاضر نيز به شيوه معمول تحت هر عنوان بلاغى به يكى دو جمله- و گاهى به چند جمله- از سخنان امام "ع" بطور مجزا از مجموعه سخن استناد شده است.

اولا خواننده مى تواند در هر مورد با مراجعه به مجموعه خطبه يا نامه ى مورد بحث، زمينه كلى سخن را دريابد و از هماهنگى بين آن جمله و جملات قبل و بعد آن كه هنر والاى آن امام همام است، بهره مند گردد.

ثانيا: اين امكان نيز هست كه براى رفع كلى اين نقص با درج تمامى يك خطبه يا نامه، فنون بيان و آرايشهاى لفظى در حاشيه كلام توضيح داده شود و در نهايت مجموعه ى سخن مورد ارزيابى بلاغى قرار گيرد. اميد است اين توفيق نيز در آينده حاصل گردد.

كتاب حاضر مشتمل بر يك مقدمه و دو بخش و خاتمه است. در مقدمه پس از ارائه ى شمه اى مختصر از بلاغت عربى از آغاز تا زمان 'امام على' "ع" به نقل اقوال برخى اديبان در باب شخصيت ادبى اميرمومنان 'على' "ع" خواهيم پرداخت و با توجه به لزوم آشنايى با سبك ادبى 'سيد رضى' گردآورنده ى نهج البلاغه با زندگى، تحصيلات، تاليفات، شعر و سبك او به اجمال آشنا خواهيم شد. پس از مقايسه ى مختصر سبك و سياق خطبه ها، نامه ها و حكمتهاى نهج البلاغه به ارائه گزارشى در مورد شارحان مهم نهج البلاغه و ميزان توجه هر يك به مسايل بلاغى مى پردازم و در نهايت نحوه سبك كار در اين رساله را بيان خواهم كرد.

بخش اول رساله مربوط به علم 'بيان' و بخش دوم شامل علم 'بديع' خواهد بود و خاتمه ى بحث نيز عهده دار ارائه تصويرى كلى از اين پژوهش است.