جلوه های بلاغت در نهج البلاغه نسخه متنی

حجت آوردند كه درختند- و خلافت را بردند و خاندان رسول را كه- ميوه اند، تباه كردند.

ثمره مى تواند اشاره به شخص آن حضرت و اهل بيت ايشان "ع" باشد كه آنان ميوه ى شاخ پر برگ و بار آن درختند، چون واژه ى شجره را براى قريش استعاره نمود، واژه ثمره را به خويش نسبت داد. همچنين مى تواند استعاره باشد براى سنت الهى كه به موجب آن، امام "ع" شايسته ى خلافت است و تقدير استدلال چنين است كه اگر آنان بر جماعت انصار اولويت دارند از آن جهت كه شجره ى رسول الله اند، ما بر آنان اولويت داريم چرا كه ميوه اين شجره ايم و ميوه به دو دليل مختص ميوه دهنده است: يكى قرب كه مزيت آن آشكار است و ديگر اينكه مطلوب واقعى از درخت و كاشت آن ميوه است. حال اگر درخت شايسته ى اعتبار است عنايت به ثمره و ميوه اولى است و آن كس كه به ثمره بذل عنايت نكند، طبعا به شجره عنايتى ندارد. [ شرح ابن ميثم ج 2 ص 185. ]

من لان عوده كثفت اغصانه. [ نهج البلاغه، حكمت 199. ]

هر كه را نهال- خوى و خلق- به بار بود، شاخ و بر او بسيار بود. هر كه خوشخوى بود دوستان فراوان دارد.

لفظ عود براى طبيعت آدمى استعاره شده است و منظور از لينت آن، تواضع است و لفظ "اغصان" استعاره براى اعوان و اتباع مى باشد و انبوهى شاخه بيانگر تجمع دوستان گرداگرد اوست و قوت
گرفتن وى به آنان، بدين معنى كه آن كس كه به فضيلت تواضع و نرم خويى آراسته گردد، دوستان فراوان مى يابد و به كمك آنان بر قدرتش افزوده مى شود. [ شرح ابن ميثم ج 5 ص 352. ]

جمله ى فوق مى تواند اشاره اى باشد به آيه ى شريفه و البلد الطيب يخرج نباته باذن ربه. [ سوره ى اعراف، آيه ى 55. ] يا آيه ى شريفه ى و لو كنت فظا غليظ القلب لا نفضوا من حولك [ سوره ى آل عمران، آيه ى 159. ] باشد.

مثل ديگرى نيز همين منظور را مى رساند من لانت كلمته وجبت محبته. اصل مثل منطبق با واقعيت است و بر درخت حقيقى صدق مى كند از آن روى كه نبات نيز در قواى نفسانى يعنى غاذيه و منميه و قواى جاذبه و ماسكه و دافعه و هاضمه كه در خدمت نيروى غاذيه است، چون نفس حيوانى عمل مى كند. اگر درخت متمايل به خشكى باشد، شاخه هايش سبك تر و چوب آن شكننده تر است و اگر رطوبت و طراوت داشته باشد، شاخه هايش بيشتر و چوب آن محكمتر و پايدارتر مى باشد. [ شرح ابن ابى الحديد ج 19 ص 35. ]