آداب و مستحبات طواف - مناسک حج همراه با حواشی مراجع معظم تقلید نسخه متنی

آداب و مستحبات طواف

[م ـ] در حال طواف ، مستحب است بگويد :


« أللَّهُمَّ إنِّي أسْأَ لُكَ بِاسْمِكَ الَّذِي يُمْشى بِهِ عَلى ظُلَلِ الْماءِ كَما يُمْشى بِهِ عَلى جُدَدِ الأَرْضِ وَأسْأَ لُكَ بِاسْمِكَ الّذِيْ يَهْتَزُّ لَهُ عَرْشُكَ وَأسْأَ لُكَ بِاسْمِكَ الَّذِي تَهْتَزُّ لَهُ اَقْدامُ مَلائِكَتِكَ وَأسْأَ لُكَ بِاسْمِكَ الَّذِي دَعاكَ بِهِ مُوسى مِنْ جانِبِ الطُورِ فاسْتَجَبْتَ لَهُ وَأ لْقَيْتَ عَلَيْهِ مَحَبَّةً مِنْكَ وَأسْأَ لُكَ بِاسْمِكَ الّذي غَفَرْتَ بِهِ لِمُحَمَّد (صلى الله عليه وآله) ما تَقَدَّمَ مِنْ ذَنْبِهِ وَما تَأخَّرَ وأتْمَمْتَ عَلَيْهِ نِعْمَتَكَ أنْ تَفْعَلَ بِي كَذا وَكَذا » .

و بجاى كذا و كذا حاجت خود را بطلبد .

و نيز مستحب است در حال طواف بگويد :

« أللَّهُمَّ إنِّي إلَيْكَ فَقِيْرٌ وَإنِّي خائِفٌ مُسْتَجِيْرٌ فَلا تُغَيِّرْ جِسْمِي وَلا تُبَدِّلْ إسْمِي » .

و صلوات بر محمد و آل محمد بفرستد بخصوص وقتى كه به در خانه كعبه مى رسد . و بخواند اين دعا را⁽²⁰⁶⁾ .* « سائِلُكَ فَقِيْرُكَ مِسْكِيْنُكَ بِبابِكَ ، فَتَصَدَّقْ عَلَيْهِ بِالْجَنَّةِ ، ألَّلهُمَّ الْبَيْتُ بَيْتُكَ وَالْحَرَمُ حَرَمُكَ وَالْعَبْدُ عَبْدُكَ وَهذا مَقامُ الْعائِذِ بِكَ الْمُسْتَجِيرِ بِكَ مِنَ النَّارِ فَأعْتِقْنِي وَوَالِدَيَّ وَأهْلِي وَوُلْدِي وَإخْوانِيَ الْمُؤْمِنِينَ مِنَ النَّارِ يا جَوادُ يا كَريمُ » .

و وقتى كه به حجر اسماعيل رسيد رو به ناودان و سر را بلند كند و بگويد :

« أللَّهُمَّ أدْخِلْنِي الْجَنَّةَ وَأجِرْنِي مِنَ النَّارِ بِرَحْمَتِكَ وَعافِنِي مِنَ السُّقْمِ وَأوْسِعْ عَلَيَّ مِنَ الرِّزْقِ الْحَلالِ وَادْرَأْ عَنِّي شَرَّ فَسَقَةِ الجِنَّ وَالاْنْسِ وَشَرَّ فَسَقَةِ الْعَرَبِ وَالْعَجَمِ » .

و چون از حجر بگذرد و به پشت كعبه برسد بگويد :

« يا ذَا الْمَنِّ وَالطَّوْلِ ياذَا الْجُودِ وَالْكَرَمِ إنَّ عَمَلِي ضَعِيفٌ فَضاعِفْهُ لِي وَتَقَبَّلْهُ مِنِّي إنَّكَ أ نْتَ السَّمِيْعُ الْعَلِيْمُ » .

و چون به ركن يمانى برسد دست بردارد و بگويد :

« يا أللهُ يا وَلِيَّ الْعافِيَةِ وَخَالِقَ الْعافِيَةِ وَرَازِقَ الْعافِيَةِ وَالْمُنْعِمُ بِالْعافِيَةِ وَالْمَنّانُ بِالعافِيَةِ والمُتَفَضِّلُ بِالْعافِيَةِ عَلَيَّ وَعَلى جَمِيعِ خَلْقِكَ يا رَحْمنَ الدُّنْيا وَالآخِرَةِ وَرَحيْمَهُما صَلِّ عَلى مُحَمَّد وَآلِ مُحَمَّد وَارْزُقْنَا الْعافِيَةَ وَتَمامَ الْعافِيَةِ وَشُكْرَ الْعافِيَةِ في الدُّنْيا وَالآخِرَةِ يا أرْحَمَ الرَّاحِمِيْنَ » .

پس سر به جانب كعبه بالا كند و بگويد⁽²⁰⁷⁾ .« اَلْحَمْدُ للهِ الَّذي شَرَّفَكِ وَعَظَّمَكِ وَالْحَمْدُ للهِ الَّذي بَعثَ مُحَمَّداً نَبِيّاً وَجَعَلَ عَليّاً اِماماً أللَّهُمَّ اهْدِ لَهُ خِيارَ خَلْقِكَ وَجَنَّبْهُ شِرارَ خَلْقِكَ » .

و چون ميان ركن يمانى و حجر الأسود برسد بگويد :

« رَبَّنا آتِنا في الدُّنيا وَفِي الاْخِرَةِ حَسَنَةً وَقِنا عَذابَ النَّارِ » .

و در شوط هفتم وقتى كه به مستجار⁽²⁰⁸⁾ رسيد مستحب است دو دست خود را بر ديوار خانه بگشايد و شكم و روى خود را به ديوار كعبه بچسباند و بگويد :

« أللَّهُمَّ الْبَيْتُ بَيْتُكَ وَالْعَبْدُ عَبْدُكَ وَهذا مَكانُ الْعائِذِ بِكَ مِنَ النَّار » .

پس به گناهان خود اعتراف نموده و از خداوند عالم آمرزش آن را بطلبد كه انشاء الله تعالى مستجاب خواهد شد بعد بگويد :

« أللَّهُمَّ مِنْ قِبَلِكَ الرَّوْحُ وَالْفَرَجُ وَالْعافِيَةُ أللَّهُمَّ إنَّ عَمَلِي ضَعيْفٌ فَضاعِفْهُ لِي وَاغْفِرْ لي مَا اطَّلَعْتَ عَلَيْهِ مِنِّي وَخَفِيَ عَلى خَلْقِكَ أسْتَجِيرُ بِاللهِ مِنَ النَّارِ » .

و آنچه خواهد دعا كند ، و ركن يمانى را استلام كند و به نزد حجر الأسود آمده و طواف خود را تمام نموده و بگويد :

« أللَّهُمَّ قَنِّعْنِي بِما رَزَقْتَني وَبارِكْ لِي فِيما آتَيْتَني » .

و براى طواف كننده مستحب است در هر شوط أركان خانه كعبه و حجر الأسود را استلام نمايد و در وقت استلام حجر بگويد⁽²⁰⁹⁾ .« أمانَتي أدَّيْتُها وَمِيثاقي تَعاهَدْتُهُ لِتَشْهَدَ لِي بِالْمُوافاةِ » .

فصل پنجم :
نماز طواف

[م ـ] واجب است بعد از تمام شدن طواف عمره دو ركعت نماز بخواند مثل نماز صبح .

[م ـ] مى تواند نماز طواف را با هر سوره اى كه خواست بخواند مگر سوره هاى سجده ،⁽²¹⁰⁾ و مستحب است در ركعت اول بعد از « حمد » سوره « قل هو الله احد » را بخواند ، و در ركعت دوم سوره « قل يا أيها الكافرون » را بخواند .

[م ـ] جايز است نماز طواف را بلند بخواند مثل نماز صبح يا آهسته مثل نماز ظهر .

بخواند ، و در دو طرف كافى نيست ، و اگر دو طرف نزديك تر از پشت باشند به مقام ولكن هيچ كدام نزد مقام نباشد بعيد نيست جايز بودن اكتفاء به پشت لكن احتياط آن است كه يك نماز در پشت مقام بخواند و يك نماز در يك طرف با ملاحظه نزديكترى ، و احوط⁽²²³⁾ اعاده نماز است در صورت امكان در پشت مقام تا وقتى كه وقت⁽²²⁴⁾ تنگ نشده براى سعى .

[م ـ] جايز است نماز طواف مستحب را در هر جاى مسجد الحرام كه بخواهد بجا آورد اگرچه در حال اختيار ، بلكه گفته اند كه آن را مى تواند عمداً ترك⁽²²⁵⁾ كند .

[م ـ] اگر كسى نماز طواف واجب را فراموش كند بايد هر وقت كه يادش آمد در مقام ابراهيم بجا آورد و به همان دستورى كه در مسأله 778 ببعد ذكر شده عمل نمايد .

[م ـ] اگر نماز طواف را فراموش كند و در بين سعى بين صفا و مروه يادش بيايد از همانجا سعى را رها كند و برگردد دو ركعت نماز را بخواند بعد از آن سعى را از همانجا⁽²²⁶⁾ تمام كند .

[م ـ] شخصى كه نماز را فراموش كرده و ساير اعمال را كه بعد از نماز بايد عمل كند عمل كرده اعاده آنها ظاهراً لازم نباشد اگرچه احتياط استحبابى در اعاده است .

[م ـ] اگر برگشتن به مسجد الحرام مشكل باشد از براى شخصى كه نماز را فراموش كرده بايد هرجا⁽²²⁷⁾ يادش آمد نماز را بجا آورد اگرچه در شهر ديگر باشد و برگشتن به حرم لازم⁽²²⁸⁾ نيست اگرچه آسان باشد .

[م ـ] اگر كسى اين نماز را بجا نياورد و بميرد واجب است بر پسر بزرگ⁽²²⁹⁾ او كه آن را قضا كند به نحوى كه در كتاب « صلاة » تفصيل داده شده است .

[م ـ] جاهل به مسأله در احكامى كه براى ناسى ذكر شد شريك است با او .

نباشد عمره او باطل است ، و همچنين حج نيز باطل است ، پس علاوه بر آنكه به اين قول از حجة الاسلام برائت ذمّه پيدا نمى كند ممكن⁽²³¹⁾ است چيزهايى كه در احرام بر او حرام شده بود مثل زن و چيزهايى كه گذشت بر او حلال نشود⁽²³²⁾ .[م ـ] اگر شخصى نتوانست قرائت يا ذكرهاى واجب را ياد بگيرد بايد نماز را به هر ترتيبى كه مى تواند خودش بجا آورد و كافى است ، و اگر ممكن است ، كسى را بگمارد كه نماز را تلقين او كند ، و احتياط آن است كه در مقام ابراهيم به شخص عادلى اقتدا كند ، لكناكتفا به نماز جماعت نكند چنانچه نايب گرفتن نيز كافى نيست⁽²³⁴⁾ .[م ـ] نماز طواف را در همه اوقات مى شود خواند مگر آنكه مزاحمت كند با وقت نماز واجب كه اگر نماز طواف بخواند موجب فوت يوميه شود پس بايد اول نماز يوميه را بخواند .

* [م ـ] اگر كسى از روى بى مبالاتى مسامحه كرد در ياد گرفتن قرائت و ذكر واجب نماز تا وقت تنگ شد ، نماز را به هر نحو كه مى تواند بايد بخواند و صحيح است ، لكن معصيت كار است ، و احتياط آن است كه به دستور مسأله 789 عمل كند ، و اگر ممكن است كسى را وادار كند كه تلقين او كند⁽²³⁵⁾ .[م ـ] نماز طواف استحبابى لازم نيست در نزد مقام ابراهيم باشد بلكه در هر جاى مسجد الحرام جايز است بخصوص در موقع ازدحام ، مناسب است مراعات ساير حجاج را بنمايند .

استفتائات نماز طواف

[س ـ] كسى نماز طواف عمره را در داخل حِجر اسماعيل بجا آورده و بعد از تقصير متوجه شده است ، وظيفه او چيست ؟
ج ـ بايد نماز را اعاده كند⁽²³⁶⁾ .* [س ـ] شخصى بعد از طواف وضوى او باطل شده و خجالت كشيده كه بگويد نمازش را بىوضو خوانده است و بعد از آن سعى و تقصير را انجام داده و مُحل شده است ، وظيفه او چيست ؟
ج ـ بايد نماز و سعى و تقصير را اعاده كند .

[س ـ] زنى نماز طواف خود را در حجر اسماعيل خوانده است و چون به منزل آمده ، ملتفت شده كه حائض شده است و تا وقوف به عرفات پاك نمى شود ، وظيفه او نسبت به نماز چيست ، و آيا عمل او صحيح است يا خير ؟
ج ـ عمره او صحيح است و بايد براى حج تمتع محرم شود و وقتى خواست طواف و نماز حج را انجام دهد قبل يا⁽²³⁸⁾ بعد از آن ، نماز طواف عمره تمتع را بجا آورد⁽²³⁹⁾ .[س ـ] در موقعى كه شخص طواف مى كرده جمعيت زياد بوده و بعد از آن در اثر ازدحام ، نتوانسته است كه نزديك مقام نماز بخواند و در آن وقت چاره اى بغير از نماز خواندن دور از مقام نداشته ، آيا نماز او صحيح است يا خير ؟
ج ـ اگر امكان نداشته با فرض اضطرار⁽²⁴¹⁾ مانع ندارد .

[س ـ] آيا در صورت ازدحام كه نشود پشت مقام يا احد الجانبين آن نماز طواف خواند تا حدود منبر ، و نماز در قسمت راست يا چپ منبر خوانده شد ، باز هم نماز در مقام در صورت امكان همان روز يا روزهاى ديگر لازم است ؟
ج ـ در صورتى كه تا بعد از فوات موالات عرفيّه بين طواف و نماز آن عذر باقى بوده اعاده واجب نيست⁽²⁴²⁾ .[س ـ] در مسأله شش نماز طواف در تحرير الوسيله فرموده ايد : « و الاحوط الاقتداء بشخص عادل » و در مسأله اول نماز جماعت همان كتاب فرموده ايد : « بل مشروعية الجماعة في صلاة الطواف و كذا صلاة الاحتياط محل اشكال » بفرمائيد منظور چيست ؟
ج ـ منظور از مشروعيت ، صحت است ، و احتياط مزبور استحبابى است و نبايد به جماعت اكتفا شود⁽²⁴³⁾ .[س ـ] براى كسانى كه قرائتشان درست نيست و مى خواهند نماز طوافشان را به جماعت بخوانند ، آيا مى توانند نماز طواف حج را به نماز طواف نساء يا بالعكس و يا كسى كه نايب است به كسى كه نايب نيست ، و يا نماز طواف واجب را به مستحب و بالعكس اقتدا كنند يا نه ؟
ج ـ اكتفا به جماعت نبايد بكنند ، و احتياط⁽²⁴⁴⁾ در همه موارد سؤال حاصل مى شود .

[س ـ] كسى كه قرائتش درست نيست ، آيا مى تواند تبرعاً از كسى كه حج واجب بر عهده دارد نيابت كند و حج انجام دهد ؟
ج ـ نيابت چنين شخصى صحيح نيست⁽²⁴⁵⁾ هرچند تبرعى باشد ، مگر آنكه بتواند قرائت خود را تصحيح كند و از ذوى الاعذار محسوب نباشد ، كه در اين صورت مى تواند نيابت را قبول نمايد ، ولى بايد قرائت خود را درست كند .

* [س ـ] افرادى با اينكه قرائتشان درست نيست و كلمات نماز را نمى توانند درست بگويند ، در حج نايب مى شوند و عمره را به نيت منوب عنه انجام مى دهند ، بعد متوجه مى شوند⁽²⁴⁶⁾ كه نمى توانند نايب شوند ، آيا چگونه از احرام خارج مى شوند ، و براى حج چه وظيفه دارند ؟
ج ـ در صورت امكان بايد قرائت خود را درست كنند و عمل نيابى خود را تصحيح نمايند تا از احرام خارج شوند ، بلى اگر ممكن نيست و معذور هستند⁽²⁴⁷⁾ احرام آنها صحيح واقع نشده و از احرام خارج هستند⁽²⁴⁸⁾ .* [س ـ] كسى كه مطمئن باشد قرائتش يا ذكرى كه در نماز مى گويد درست است و نماز طواف را اعم از طواف زيارت و نساء همان گونه بخواند ، بعد معلوم شود كه اشتباه بوده است آيا بايد چه كند ؟
ج ـ اگر احتمال غلط بودن آن را نمى داده ، نمازش صحيح است⁽²⁴⁹⁾ .[س ـ] چند روزى كه اطراف كعبه به قدرى شلوغ است كه صف طواف تا پشت مقام ابراهيم (عليه السلام) مى آيد ، و نماز خواندن پشت مقام و نزديك آن ممكن نيست مگر اينكه چند نفرى اطراف انسان بايستند تا انسان نماز طوافش را بخواند ، بفرمائيد آيا حتماً نماز بايد خَلْف مقام و نزديك آن باشد ولو به اين صورت ، يا دورتر تا هرجا كه مى تواند به تنهايى نماز بخواند ، كافى است ؟
ج ـ اگر امكان دارد⁽²⁵⁰⁾ و محذورى در بين نيست ، بايد خلف و نزد مقام نماز بخواند ، و در مورد ضرورت⁽²⁵¹⁾ ، تأخير مانع ندارد با مراعات الاقرب فالاقرب⁽²⁵²⁾ .* [س ـ] آيا محمول نجسى⁽²⁵³⁾ كه در طواف معفو نيست ، در نماز طواف مثل نمازهاى يوميه معفو است يا نه ؟
ج ـ در نماز طواف حكم نمازهاى يوميه را دارد⁽²⁵⁴⁾ .[س ـ] بين طواف و نماز آن اگر نماز مستحبى يا عبادت مستحبى ديگر بجا آورد ، اشكال دارد يا نه ؟
ج ـ احتياط در ترك آن و مبادرت به نماز طواف است⁽²⁵⁵⁾ .[س ـ] گاهى در پشت مقام ابراهيم (عليه السلام) جمعيت زياد است ، و چون زن و مرد كنار هم قرار مى گيرند احياناً مورد فشار ازدحام واقع مى شوند ، بدون اينكه ريبه و فسادى در بين باشد ، آيا به نماز طواف ضرر نمى رساند ؟
ج ـ براى نماز ضرر ندارد⁽²⁵⁶⁾ .[س ـ] احياناً انسان مى داند كه اگر نماز طواف را شروع كند ، طواف كننده ها مى آيند و او را حركت مى دهند و جابجا مى كنند ، در عين حال نماز را شروع مى كند ، آيا اگر اين نمازرا تمام كند ، صحيح است ؟
ج ـ اگر صحيحاً تمام كند⁽²⁵⁷⁾ ، مانع ندارد⁽²⁵⁸⁾ .* [س ـ] زنى مُحرم به احرام عمره تمتع شده و پس از ورود به مكه و انجام طواف قبل از اينكه نماز طواف بخواند حائض گرديده ، چه وظيفه دارد ؟