لطفا منتظر باشید ...
يك پيشنهاد براى تعيين خط دقيق قبله[1]
آيت الله حاج سيد مهدى روحانى قدّس سرّه
از آن جا كه در بسيارى از مسائل و احكام شرعى - چه واجب و چه مستحب - توجه به كعبه به عنوان «قبله» شرط قرار داده شده و به دستور آيه كريمه فلنو لينك قبلة ترضيها فول وجهك شطر المسجد الحرام و حيث ما كنتم فولوا وجوهكم شطره...،[2] بايستى همه مسلمانان در مراسمى همچون نماز و ذبح حيوانات و... رو به سوى كعبه باشند، از دير باز فقهاى بزرگوار (قدس الله اسرارهم) براى تعيين جهت قبله در بلاد مختلف و اقصا نقاط عالم امارات و نشانه هايى ذكر كرده اند. در زمان هاى دوردست، بيشتر به وسيله بعضى از ستارگان و نقطه ظهور و يا طلوع و غروب آنها، جهت قبله را تعيين مى نمودند كه البته خالى از نوعى تسامح نبود. بعدها با اختراع و شيوع استفاده از قطب نما، جغرافى دانان به تعيين موضع كعبه و هر يك از بلاد ديگر نسبت به قطب پرداختند و درجه انحراف جهت قبله را از قطب مشخص نمودند و بدين وسيله كارِ شناسايى قبله را براى عموم مردم آسان كردند.در عين حال، بايستى يادآور شويم كه به قطب نماها نيز براى تعيين دقيق قبله نمى توان اعتماد كامل داشت، چه آن كه قطب نما شمال و جنوب را بر حسب اختلاف امكنه و فصول، مقدارى مختلف نشان مى دهد، علاوه بر اين كه خودِ جغرافى دانان در تعيين درجات انحراف غالب شهرها نيز با يكديگر اختلاف نظر دارند. مثلاً بعضى قبله فلان شهر را با 03 درجه انحـراف از جنوب و ديگرى با 36 درجه تعيين مى كند كه شايد ناشى از اشتباه در فواصل شهرها باشد.در اين مورد فقهاى عظام (رضوان الله تعالى عليهم) روش ديگرى را ارائه فرموده اند كه اگرچه در زمان هاى گذشته ممكن نبود به طور دقيق مورد استفاده قرار گيرد، ولى در زمان ما با بودن امكانات و وسائل لازم و به خصوص در صورت مساعدت مسؤولين صدا و سيماى جمهورى اسلامى ايران كه به تحكيم حدود شرعى عنايت وافر دارند، استفاده از اين روش هم سهل و هم كاملا اطمينان بخش، بلكه يقين آور خواهد بود.توضيح اين كه: علماى هيئت تصريح كرده اند كه در دو روز از ايام سال (6 خرداد و 24 تير) خورشيد در هنگام اذان ظهر در مكه دقيقاً به طور عمودى بالاى سر كعبه مى تابد و البته اذعان به اين حقيقت نياز به محاسبات هيوى و اتكا و اعتماد به قول علماى هيئت نيز ندارد، بلكه در آن روز هنگام ظهر، آنها كه مشرف به زيارت كعبه هستند، كاملاً مشاهده مى كنند كه كعبه از هيچ سويى سايه ندارد كه خود بهترين دليل بر تابش عمودى خورشيد در آن حال و وقوع آن در بالاى سر كعبه است. حال، در آن لحظات، هر كس كه در هر نقطه اى از جهان كه روز باشد و خورشيد را ببيند، وقتى رو به سوى خورشيد بايستد كاملاً رو به كعبه خواهد ايستاد.يا به طور دقيق تر، اگر شاخصى نصب كرده باشيم و همزمان با ظهر مكه (يعنى در آن لحظات كه خورشيد بالاى سر كعبه است) سايه شاخص را ترسيم كنيم، خط سايه شاخص به طور دقيق خط قبله خواهد بود. البته مى توانيم به جاى شاخص از سايه ستون هاى عمودى، شاقول، كنار ديوارها و درها و يا هر چيز ديگرى كه عمود بر زمين بوده باشد، استفاده كنيم.مشكل استفاده از اين روش در زمان هاى گذشته، تشخيص ساعت دقيق ظهر مكه در بلاد مختلف بود، اما در وضع كنونى راه به دست آوردن ظهر مكه در اين دو روز آسان، و معرف آن صداى الله اكبر اذان ظهر مسجدالحرام است كه با شنيدن اولين جمله اذان از راديو مكه در اين دو روز مى توانيم در هرجا هستيم رو به خورشيد بايستيم و يا با ترسيم خط سايه شاخص، جهت دقيق قبله را تعيين كنيم.ولى چون راديوهاى معمولى هنگام روز نمى توانند از فرستنده مسجدالحرام مستقيماً استفاده كنند پيشنهاد مى شود صداى جمهورى اسلامى ايران در انجام اين برنامه ساده كه هيچ گونه پيچ و خم مسائل علمى و فنى را ندارد بر ساير كشورها و بلاد اسلامى پيشقدم شود. بدين ترتيب كه: 1. ظهر شرعى مكه در 6 خرداد تقريباً حدود ساعت 12 و 53 دقيقه به وقت تهران و در 24 تير يك ساعت و يك دقيقه بعد از ساعت 12 ظهر است.2. چند روز قبل از دو روز ياد شده و نيز در ساعات قبل از ظهر همان دو روز، روش ياد شده را به طور كافى براى عموم مردم تشريح كنند و به آنها آموزش لازم را بدهند.3. فرستنده راديوى سراسرى ايران در دو روز ياد شده (6 خرداد و 24 تير) اذان ظهر مسجدالحرام (و يا لااقل چند جمله اول آن) را در همان لحظه پخش كند تا به سمع همه برسد و بتوانند خط سايه خورشيد را هر جا هستند ترسيم كنند.در پايان، چه بهتر كه وزارت خارجه ايران نيز اين طرح را در اختيار ساير كشورهاى اسلامى قرار دهد و در اجراى اين طرح با آنان همكارى نمايد كه البته اگر در سطح وسيع ترى اجرا شود مطلوب تر خواهد بود.اميد است كه بدين وسيله يكى از مشكلات مذهبى مسلمانان كه هميشه مورد بحث و گفت وگو بوده، كاملاً حل شود.1. اين مقاله ابتدا در شماره 8 مجله نور علم (بهمن 1363) چاپ شده است.2. بقره (2) آيه 144.
