سخن پايانى
از بررسيهايى كه درباره عوامل برانگيختن دو جنگ جهانى به عمل آمدهبرمىآيد كه بشريّت به گونهاى ناخواسته به سوى جنگ رانده شد، هيچ يك از رهبران دولتهايى كه با يكديگر مىجنگيدند نمىخواستند كه آن را به صورت جنگى ويرانگر و نابود كننده همه چيز و همه كس درآورند، ولى مانند كسانى كه در جريان موج ازدحام و انبوه جمعيّت قرار مىگيرند فشار مىبينند و رانده مىشوند و ديگران را مىرانند و راهى براى رهايى نمىيابند، و بىاراده و هشيارى به حركت در مىآيند.
همچنين چون جنبههاى منفى امتها متراكم شود به صورتهاى گوناگون منفجر مىشود، از آن جمله جنگهايى است كه خدا به وسيله آنها بندگان را مجازات مىكند.آيا پروردگار سبحان ما نگفته است:«قُلْ هُوَ الْقادِرُ عَلى أَنْ يَبْعَثَ عَلَيْكُمْ عَذاباً مِنْ فَوْقِكُمْ أَوْ مِنْ تَحْتِ أَرْجُلِكُمْ أَوْ يَلْبِسَكُمْ شِيَعاً وَ يُذِيقَ بَعْضَكُمْ بَأْسَ بَعْضٍ- بگو: او قادر است بر آن كه از فراز سرتان يا از زير پاهايتان عذابى بر شما بفرستد، يا شما را گروه گروه درهم افكند و خشم و كين گروهى را به گروه ديگر بچشاند» «19».و بدين سان نيروى هيتلر و ژاپن متلاشى شد، و اروپا عقب ماند تا تبديل به نيروى درجه سه جهانى شد. چرا؟به سبب جناياتى كه در حق انسانيّت مرتكب شدند، و به دليل انحراف بزرگ از قوانين تغيير ناپذير خدا.امروز چگونه پروردگار توانمند حكيم مىگذارد اين جنايات درباره آفريدگانش صورت گيرد؟!اين ستم گسترده و پردامنه، و اين استضعاف فراگير، كه صدها ميليون از آفريدگان خدا گرفتار ظلم و ستم مشتى از مستكبران باشند، آيا خدا بندگانش را فرو مىگذارد؟!
19- الانعام/ 65.