تفسیر هدایت جلد 11

از اين رو پروردگار ترك اولى را از جانب ايشان معصيت و نافرمانى مى‏شمرد، چنان كه تناول آدم را از درخت ممنوع «عصيان» و نافرمانى ناميده است، و در داستان يكى از انبياست كه قومش به جنگ با او پرداختند و او در شكاف تنه درختى پنهان شد، و چون شيطان آن قوم را به نهانگاه او راه نمود، تنه درخت را به دم ارّه گرفتند و هنگامى كه تيزى ارّه با بدن او آشنا شد گفت «آه»، خدا بدو وحى كرد كه اگر ديگر بار چنين كنى (و از درد بنالى) نامت را از ديوان انبياء زدوده‏اى. شك نيست كه در لحظه وقوع خطا از جانب ايشان خدا عصمت را از آنان برگرفته است تا به طبيعت مجرّد بشرى (كه جايز الخطاست) رفتار كنند، و شايد اين امر براى حكمتى معيّن باشد كه همان نشان دادن بشر بودن پيامبران (ع) است.

بدين سان خدا به سبب ترك اولى، و شتاب در نفرين بر قوم خود، بر او خشم گرفت، و آن شتاب امرى بود كه او را نزد خدا سزاوار زندانى شدن ساخت، پس خدا او را در دل نهنگى درون سه ظلمت و سياهچال زندانى كرد، و در داستانى كه خلاصه‏اش اين است كه وى در حال گريز از قوم خود به دريا رسيد و در كشتيى نشست كه انباشته از مسافران بود. در پهنه دريا آب طغيان كرد و امواج خروشانش به تلاطم درآمد و همگى از غرقه شدن كشتى به هراس افتادند. ناخداى كشتى گفت:

در كشتى ما بنده‏اى فرارى وجود دارد، و عادتشان چنان بود كه در چنين اوضاع و احوالى قرعه مى‏كشيدند و نام هر كس بيرون مى‏آمد او را براى سبك ساختن كشتى به دريا مى‏افكندند، و سه بار قرعه به نام يونس بن متى درآمد و از اين رو او را به دريا افكندند، و نهنگى او را بلعيد و يونس در شكمش بماند.