تفسیر هدایت جلد 11

«وَ جَعَلَ لِلَّهِ أَنْداداً- و براى خدا همتايانى قرار مى‏دهد.»

نيز مى‏گويد: اگر دوستم نبود، اگر آن دكتر نبود، اگر آن تصادف خوب نبود، اگر بختم نبود، اگر هوش و زيركى من نبود، بيگمان هلاك شده بودم، و فراموش مى‏كند كه در واقع آن كه او را نجات داده، بيگمان همان كسى است كه «يَدْعُوا إِلَيْهِ مِنْ قَبْلُ- پيش از اين او را به دعا مى‏خواند» و او پروردگار عزّت و قدرت است.

شايد معنى «جعل، به مفهوم قرار مى‏دهد» در اين جا بها دادن بدان همتايان برساخته به وسيله گسترانيدن و ماليدن رنگ نيرويى ذاتى بر آنهاست، و به تعبير ديگر جعل و ساختن شرعيّت براى آنهاست كه اثرش تنها بر خود او اكتفاء نكند، بلكه به ديگران هم سرايت كند و سبب گمراهى آنان نيز بشود.
و گواه بر اين برداشت عبارت پيامد زير است:

«لِيُضِلَّ عَنْ سَبِيلِهِ- تا مردم را از طريق او گمراه كند،» زيرا او به مردم آشكارا نمى‏گويد كه خدا نجاتش داده است تا بدو راه برند بلكه به مردم به دروغ خبر مى‏دهد كه غير از خداست كه او را نجات داده و بدين سان مردم را از راه خدا كه همان خالص داشتن دين تنها براى اوست، منحرف مى‏كند.
اين از يك طرف و از طرف ديگر دل انسان تهى بودن و گسيختگى را رد مى‏كند و نمى‏پذيرد، پس ناگزير بايد به چيزى بياويزد و متعلّق بدان باشد، پس وقتى پروردگار خود را فراموش مى‏كند خداوارى دروغين از شريكان و همتايان برساخته مى‏تراشد و او را به جاى پروردگار خويش مى‏گيرد.

انگيزه روانى در وراى اين ناسپاسى و كفر نسبت به نعمت رهايى يافتن از مهلكه همان رها سازى خود از مسئوليّت سپاسگزارى به خداست. كسى كه در مهلكه‏اى واقع مى‏شود نسبت به خدا احساس تقصير مى‏كند و عزم خود را جزم مى‏كند كه آن تقصير را جبران كند، و با خدا عهد مى‏بندد كه اگر او را از هلاك نجات دهد چنان كند، ولى اكنون كه تند باد بلا از او دور شده و مى‏پندارد كه از پروردگار
خود بى‏نياز است،