انه الحق نسخه متنی

ص 36 ط 1 چاپ سنگى .

كرده ايم . و همانطور كه گفته ايم اهل نظر فرد و واحد حقيقى حق تعالى را دانسته اند و ممكن را زوج تركيبى . يعنى هيچ ممكنى بسيط الحقيقه نيست بلكه يا زوج از امكان و وجوب بالغير است كما فى جميع ما سواه تعالى اعم از مفارقات نوريه و طبيعيات و يا علاوه بر زوج مذكور زوج از قوه و فعل نيز هست كما فى عالم الطبيعة . و هر دو قسم به اعتبار ذاتشان ممكن الوجودند كه حتى در حال حصول هويت وجوديشان نيز اين امكان و افتقار از آنها سلب نمى گردد جز اينكه قسم اول چون عارى از ماده طبيعى است وجود او مسبوق به عدم زمانى نيست يعنى وجود او كه واجب بالغير است وجودى دائمى است و قسم دوم چون ممنوبه ماده است مسبوق به تقدم زمانى ماده است و وجود دائمى ندارد بلكه در وقتى نيست و در وقتى هست . شيخ در آخر فصل هفتم مقاله اولى شفاء ( 1 ) گويد : و اما الممكن الوجود فقد تبين من ذلك خاصيته و هو انه يحتاج ضروره الى شى ء آخر يجعله بالفعل موجودا و كل ما هو ممكن الوجود فهو دائما باعتبار ذاته ممكن الوجود لكنه ربما عرض ان يجب وجوده بغيره و ذلك اما ان يعرض له دائما و اما ان يكون وجوب وجوده عن غيره ليس دائما بل فى وقت دون وقت فهذا يجب ان تكون له ماده تتقدم وجوده بالزمان . و الذى يجب وجوده لغيره دائما فهو ايضا غير بسيط الحقيقة -1 ج 2 ص 41 ط 1 رحلى .

لان الذى باعتبار ذاته غير الذى له من غيره و هو حاصل الهوية منهما جميعا فى الوجود فلذلك لا شى ء غير واجب الوجود تعرى عن ملابسة ما بالقوه و الامكان باعتبار نفسه و هو الفرد و غيره زوج تركيبى . اين دو وجه در بيان كل ممكن زوج تركيبى كه گفته ايم زوج در مقابل فرد است يعنى بسيط و مركب و به وجه ديگر زوج در مقابل واحد است كه حق تعالى واحد است و ممكن زوج است يعنى جفت است جفت از وجود و ماهيت است و زوج به اين معنى نيز تعميم دارد كه شامل همه ممكناتست . و شيخ در فصل سوم مقاله هشتم الهيات شفاء ( 1 ) به اين وجه نيز ايماء و اشارتى دارد كه : كل شى ء الا الواحد الذى هو لذاته واحد و الموجود الذى هو لذاته موجود فانه مستفيد الوجود عن غيره و هو ايس به ليس فى ذاته . و لكن اين فريق اعنى حكماى اهل نظر قائل به مراتب و تشكيك در مراتب وجودند كه مراتب به قوت و ضعف و اوليت و ثانويت و تقدم و تأخر اختلاف دارند و ما به الاختلاف عين ما به الاتفاق است زيرا حقيقت ديگرى جز اين حقيقت نيست تا تمايز و اختلاف بواسطه آن حقيقت مفروض و موهوم ديگر باشد و بر اساس تشكيك وجود مرتبه ساميه آن را كه على الاطلاق اعلى المراتب است بنابر يك مبنى و يا طرف سلسله ممكنات است بنابر مبناى ديگر حقيقت -1 ج 2 ص 223 ط 1