انه الحق نسخه متنی

در منتهى الارب گويد : كأس انف : جام ناخورده و امرانف : كار نو كه كسى نكرده باشد و روضه انف : مرغزار ستور ناديده . در تاج العروس گويد : سهيل كزبير حصن بالاندلس اليه نسب الامام ابوالقاسم عبدالرحمن بن عبدالله بن ابى الحسن الخثعمى السهيلى مؤلف الروض الانف و غيره مات بمراكش سنه 581 و قال غيره : المولود بمدينه مالقه سنه 508 . بعضى از عبارتهاى كتب حكمى به ظاهر مشعر بر انحصار اقسام سبق به پنج قسم است ولى در حقيقت اين تعبير به صورت حصر استقرائى است نه برهانى دائر بين نفى و اثبات هر چند قدماء در مقام احصاء بيش از پنج قسم نگفته اند : سبق بزمان چون سبق پير بر كودك آن بزمان پيش از اين است و اين بزمان پس از آن . سبق بشرف چون سبق دانا بر نادان در اين نوع سبق ممكن است كه متأخر بزمان بر متقدم به زمان تقدم داشته باشد چون جوان دانا بر پير نادان . سبق بترتيب چون سبق صف اول بر ثانى هر گاه مثلا از جهت قبله آغاز شود . سبق به طبع چنانست كه لا حق بدون سابق يافت نشود و سابق بدون لا حق يافت بشود چون سبق واحد بر اثنان كه سبق سبب ناقص است . و سبق بذات چون سبق علت تامه بر معلولش كه مقدم علت وجود متأخر است پس چنانكه به وجود بر او مقدم است به وجوب نيز بر او مقدم است . چون اقسام سبق و لحوق معلوم گردد اقسام معيت نيز معلوم خواهد شد . مرحوم علامه در شرح تجريد ( 1 ) پس از بيان اقسام پنجگانه تقدم فرمود :

ثم المتكلمون زادوا قسما آخر للتقدم و سموه التقدم الذاتى و تمثلوا فيه بتقدم الامس على اليوم فانه ليس تقدما بالعليه ولا بالطبع ولا بالزمان والا لاحتاج الزمان الى زمان آخر و تسلسل و ظاهر انه ليس بالرتبه ولا بالشرف فهو خارج عن هذه الاقسام . مرحوم حاجى در منظومه اقسام سبق را هشت قسم آورده است :

پنج قسم مذكور و سبق بالماهيه كه آن را سبق بالتجوهر نيز گويند و سبق بالحقيقه و سبق بالدهر والسرمد . و گفته است سبق بالحقيقه را صدرالمتألهين بر اقسام سبق افزوده است و سبق دهرى و سرمدى را ميرداماد .

سبق بالتجوهر يا بالجوهر كه به سبق بالماهيه نيز تعبير مى گردد 1 مسأله سى و سه ص 58 به تصحيح و تعليق راقم .

: تقدم علل قوام يعنى اجزاى ماهيت نوعيه كه جنس و فصل است بر خود ماهيت نوعيه است و مقابل آن لحوق و تأخر ماهيت از اجزايش است و از اين قسم سبق است سبق ماهيت بر لوازمش . سبق دهرى و سرمدى تقدم علت بر معلولش است ولى نه به لحاظ ايجاب علت وجود معلول را بلكه به لحاظ سبق مرتبه تحقق علت بر مرتبه تحقق معلول و تأخر و انفكاك اين از مرتبه آنست مثل سبق نشأه مجرد عقلى بر نشأه مادى . اما سبق بالحقيقه در مقابل حقيقت مجاز و عرض است كه تعبير به تقدم و تأخر بالحقيقه والمجاز وبالحقيقه والعرض مى كنند كه مقدم و مؤخر هر دو در اتصاف به وصفى مشتركند جز اين كه يكى بالذات وبالحقيقه است و ديگر بالمجاز و بالعرض چون تقدم وجود بر ماهيت بنابر مذهب منصور كه وجود اصل در تحقق است و ماهيت به سبب وجود موجود و متحقق است در اين قسم سبق و لحوق مطلق ثبوت و كون ملحوظ است خواه ثبوت بالحقيقه باشد و خواه بالعرض والمجاز . اين هشت قسم سبق است كه در كتب حكميه محرر است . و بدانكه در اصطلاح اهل تحقيق كه قائل به