انسان حى بن يقظان است فرزند پدرى به نام عقل كل و مادرى به نام نفس كل است
انسان وليد عناصر و طبايع نيست كه چون ديگر مركبات دير يا زود فسادپذير و تباه شود بلكه حى بن يقظان است يعنى مولودى آنسوئى است كه فرزند پدرى به نام عقل كل و مادرى به نام نفس كل است هر چند اين مولود كريم الابوين بد و حدوثش از نشأه طبيعت است و مركب او كه مرتبه نازله اوست مركب از طبايع عنصريه است .انسان به فعليت رسيده مظهر عقل كل و نفس كل است لذا از -1 ج 2 ص 186 معرب .مشايخ علم مأثور است كه اميرالمؤمنين عليه السلام مظهر عقل كل است و سيده نساء عالمين فاطمه سلام الله عليها مظهر نفس كل . عقل در عالم كبير و صغير قائم بر نفس و نفس قائم به اوست و مرد مطلقا نمودارى از عقل و زن مطلقا نمودارى از نفس است الرجال قوامون على النساء . انسان هر چند از رحم طبيعت روييده است و در دامن آن پروريده شده است كه و لقد خلقنا الانسان من سلاله من طين ثم جعلناه نطفه فى قرار مكين ولكن اين نطفه نقطه ايست كه جفر جامع حروف اسرار هستى و بزرگترين كتاب آفاقى و انفسى و بهترين آيت كل شى ء احصيناه فى امام مبين مى گردد . اين نطفه حبه ايست كه در آغاز از مزرعه نساءكم حرث لكم روييده شده است و لكن آن را از قدرت كامله اله قوه و منه ايست كه در تحت تربيت مربيان آنسوئى شجره طيبه طوبى مى گردد و از آن كل ثمرات مى رويد . انسان من حيث هو انسان غذاى او علم و عمل است كه علم و عمل انسان سازند و در تحت تدبير و تسخير معلمان روحانى و مفارقات نورى به تدريج از قوه به فعل مى رسد و از مرتبه عقل هيولانى به عقل بالفعل و عقل مستفاد ارتقاء مى يابد . نطفه انسانى آخرين صورت سلسله نزولى وجودى ممكنات است كه از همه آنها خلاصه گيرى و عصارى شده است و محتوى جميع قواى رقائق عالم كيانى بلكه حائز همه اصول و حقائق عالم ربانى است كه صورتى در زير دارد آنچه در بالاستى ولقد علمتم النشأه الاولى فلو لا تذكرون . همانطور