كسانى كه به نطنز وارد مى گردند از جمله آثارى كه توجه آنها را جلب مى نمايدگنبدى است فيروزه فام بر فراز تپه هاى (11) مشرف بر دشتهاى سبز و خرم شهر نطنز كه اطراف آن را باغستانها چون نگينى احاطه كرده اند. اين بنا آرامگاهسيدحسن الحسينى مشهور به سيد واقف مى باشد كه داراى برجى مرتفع و هشت ضلعى باگنبد دوپوش و فيروزه رنگ وزيبا مى باشد كه رهگذران و بينندگان را به بالاى تپه مى كشاند. كتيبه ساقه گنبد به خط كوفى بنايى و جملات لااله الاالله، محمدرسول الله و على ولى الله در آن به چشم مى خورد. كاشيهاى گنبد به مرور زمان لعاب خود را از دست داده و بعضى از آنها نيزكنده شده بود كه لزوم تجديد كاشيكارى آن راايجاب مى نمود و اين كار به سال 1367 شمسى انجام گرديد. بقعه سيد واقف بنايى است هشت گوش با گنبدى دوپوش فيروزه رنگ، گرچه داخل آن فاقد تزيينات است ولى اشياىموجود در آن نفيس و گرانقدر و از هرجهت قابل اهميت مى باشد. از متعلقات قابل توجه آرامگاه مى توان به شرح زير ياد نمود: 1- لوحه هلالى بالاى در ورودى; 2- در ورودى چوبى منبتكارى شده; 3- صندوق چوبى منبتكارى (ضريح) داخل آرامگاه; 4- درهاى چوبى منبتكارى متعلق به مسجد افوشته كه در زواياى شرقى و غربى داخل آرامگاه نصب شده است.
1- لوحه هلالى بالاى در ورودى
اين لوحه ارزشمند و قابل توجه كه طول قاعده آن 130 و ارتفاع آن در راس 80سانتيمتر است. در متن آن دو رديف شعربه خط ثلث برجسته كنده كارى شده، يكى به عرض 12 سانتيمتر كه به طور هلالى از منتهى اليه سمت راست شروع شده وسپس در سمت چپ پايان مى گيرد. بيت سوم آن گوياى تاريخ ساخت گنبد يعنى سال 828 هجرى قمرى است. مضموناشعار چنين است: به عون خالق بيچون خداى هردو جهانبه عهد شاه جهان شاهرخ بهادرخانبه يمن همت عالى تاج دولت و دينحسن كه منبع جود است و معدن احسانبه سال (كذا) ثمان عشرين از ثمانمائهبه سعى صاحب اين روضه مرتضاى زمانتمام شد به سعادت بناى اين مرقد كه روضه ايست منور ز روضه هاى جنان و دنباله آن كه بطور افقى در قاعده لوحه كنده كارى شده حاوى اين دوبيت است: سواد قصر بهشت است زانكه دربانش درختهاى گران است و آبهاى روان در اين مزار كه هيچ... درنمى يابدبغير بانك نماز و تلاوت قرآن
2- در ورودى آرامگاه
آرامگاه سيد واقف داراى در چوبى دولنگه است كه هر لنگه آن به عرض 60و ارتفاع 226 سانتيمتر مى باشد و متن آن رانقشهاى منبت بسيار زيبا و جالب توجهى پوشانيده است. در متن مربع شكل قسمت بالايى در علاوه بر نقوش منبت دو بيت شعرعرفانى كه حاكى از خلوص نيت و اعتقاد بانى آناست، به خط ثلث كنده كارى شده كه مضمون آن چنين است: لنگه سمت راست: بده مرا تو خدايا در اين خجسته سير هزار مايه شادى و فتح و نورو ظفر لنگه سمت چپ: به حرمت سه محمد به حق چهار علىبه دو حسن به حسين وبه موسى وجعفر مطلب قابل توجه اينكه اين در و سردر زيباى آن، كه از نفايس آثار باستانى بوده واز گزندزمانه مصون مانده است. درمعرض هوا و گردوخاك و ساير عوامل جوى قرار گرفته و درنتيجه به مرور زمان شكافهايى در آن ايجاد شده است. با توجه به شباهتهايى كه از لحاظ نقوش منبت بين اين در و درهاى مسجدجامع افوشته وجود دارد شايد بتوان گفت كهسازنده اين در نيز همان استاد حسين فرزند على نجار نقار، قريه ده آباد بوده است.
3- صندوق منبتكارى داخل آرامگاه
داخل آرامگاه سيد واقف در زير صندوقى ساخته شده از چوب ضخيم گردو كه پيرامون آن را پارچه هاى سبزرنگپوشانيده است. صندوق يا ضريح چوبى ديگرى قراردارد، كه علاوه بر منبتكارى جالب و ارزنده ستونهاى آن با آيات قرآنىكنده كارى وبه طور برجسته تزيين داده شده است. تزيينات اين صندوق كه شاهكارى از صنعت منبتكارى به شمار مى آيدو ريزه كاريهاى هنرى بكار رفته در آن از هر جهت قابل توجه است. مثلا گلهاى منبت متن كه داراى نقوش بديعى استچنانچه به دقت مشاهده شود نمايانگر نامهاى مبارك محمد و على مى باشد. اين ضريح مكعب مستطيل شكل كه به ابعاد9816/1 و بلندى 10/1 متر است محكم و بطور كام و زبانه ساخته شده است. (12)
4- درهاى چوبى منبتكارى مسجد جامع افوشته
در كناره هاى شمال غربى و جنوب شرقى محوطه داخلى گنبد دو در چوبى منبتكارى به ديوار نصب شده كه علاوه برمنبتكارى بس نفيس در متن هريك نيزنوشته هايى به خط ثلث به چشم مى خورد اين درها كه يكى بزرگ و ديگرىنسبتاكوچكتر است متعلق به مسجد جامع افوشته بوده كه براى جلوگيرى از ربوده شدن در روز جمعه 31 فروردين ماهسال 1352 از محل اصلى خارج و در مكانهاى كنونى نصب گرديد.
الف - در بزرگ
اين در دو لنگه كه داراى نقوش منبت بس ظريف است هر لنگه آن به ابعاد6032/2 متر و داراى پاشنه گرد چوبى استدر تنكه قاب مانند قسمت بالاى هرلت آن جمله هايى به خط ثلث به شرح زير كنده كارى شده است: لنگه سمت راست: لصاحبه السعادة والسلامة لنگه سمت چپ : وطول العمر ماناحت حمامة و بر بالاى دماغه در: خداوند اين در مبارك مرتضى اعظم سيد حسن الحسينى و در بخش پايين دماغه: عمل استاد حسين بن على نجار نقارقريه... اين در كه داراى نقوش منبت بسيار جالب و زيباست در اثر گذشت زمان و عوامل جوى در قسمت پايين شكافهايى پيدانموده و همچنين نوشته هاى قسمت پايين دماغه در حال محو شدن مى باشد. ارزش فوق العاده آن ايجاب مى كند كه از طرف متخصصين مربوطه در موردترميم آن اقدام لازم بعمل آيد.
ب - در كوچك
اين در نيز به مسجد جامع افوشته تعلق دارد و در محلى كه به حسينه مى پيونددنصب شده بود و براى جلوگيرى ازدزديده شدن همراه با در بزرگ به آرامگاه سيدواقف منتقل گرديد. اين در كه هر لنگه آن به ابعاد 48168 سانتيمتر و داراى نقوش منبت زيباو بديع است نسبت به در بزرگ ازهميت بيشترى برخوردار است. زيرا جملات كنده كارى شده در كتيبه هاى بالاى در گوياى تاريخ ساخت در (سال 831هجرى قمرى) مى باشد كه به گمان قوى ساختمان مسجد نيز درهمان سال پايان گرفته است. متن نوشته ها چنين است: لنگه سمت راست: چو در بسته گردد گشاينده اوستچو ره ياوه گردد نماينده اوست صاحبه و مالكه السيد حسن لنگه سمت چپ: اين در به شادكامى دائم خجسته بادبر دوستان گشاده و بر خصم بسته باد فى رمضان السنة احدى و ثلاثين و ثمانمائة (831 هجرى قمرى) به گفته كهنسالان افوشته اين در ساليانى چند در پشت ديوار شمال غربى مسجد در زير آفتاب و باران و برف افتاده بود،سپس چهارچوبى براى آن تهيه و نصب مى گردد. بدين علت زيانهاى وارده به اين در نسبتا زيادتر مى باشد.
مسجد جامع افوشته
اين مسجد كه با خشت و آجر و گچ بنا شده و فاقد هرگونه تزييناتى چون كاشيكارى و گچبرى است. در اوايل قرن نهمهجرى قمرى بنا گرديده است زيرا در كتيبه تنكه بخش بالاى در كوچك چوبى آن در متن گل و بوته هاى منبتجمله هاى «صاحبه و مالكه السيد حسن فى رمضان السنه احدى و ثلاثين و ثمانمائه » (831 هجرى قمرى) كنده كارى شدهاست و چنانچه تاريخ ساخت در را برابر با زمان پايان گرفتن ساختمان مسجد بدانيم، مى توان گفت كه ساختمان مسجد،پس از ساختن گنبديعنى سال 828 به بعد آغاز و به سال 831 پايان گرفته است. طول مسجد از جنوب شرقى به شمال غربى كشيده شده و مساحت آن درحدود 410 متر مربع است كه 310 متر آنزيربنا و بقيه حياط را تشكيل مى دهد. مسجد داراى دو در ورودى يكى در سمت قبله و ديگرى در سمت حسينيه است. شبستان مسجدمتشكل از سه قسمت مى باشد: قسمت ميانى وبخشهاى جنبى. قسمت ميانى به ابعاد 5 37 متر و روى هم شامل 4 طاق رومى برجسته و گود نسبتا مرتفع بوده كه سقف نزديك محرابداراى مقرنس گچى ساده است. بخشهاى جنبى توسط دو درگاه به عرض 103 و بلندى 55 2 متر كه دوستون چوبى در زير سقف آن حائل گرديده بهقسمت ميانى اتصال دارند. اين دو قسمت مربع شكل و به ابعاد 4 متر مى باشند. هركدام داراى دوخواجه نشين در شمال و جنوب بوده كه شمال آنهانورگيرى به حياط مسجددارد. بخشهاى جنبى در زمان گذشته دوطبقه بوده و ورودى آنها يكى در هشتى پشت سر در ازطريق پله كان بام و ديگرى در انتهاى راهرو يا دالان سمت غرب قرارداشته كه هنوز پله كانى چند از آن بجاى مانده است وهردو قسمت از طريق دودرگاه كه اكنون تيغه شده آنها از شبستان ميانى به چشم مى خورد، با بخش ميانى ارتباطداشته اند. به گفته كهنسالان دو دهنه جنبى شبستان بزرگ كه به مرور زمان خراب شده بوده است در حدود سالها 1270 الى 1280شمسى برخى از افراد محلى در لواى نام تجديد بنا تمام مصالح آن را تاراج نموده و مسجد را زمانى چندبه حال ويرانى رهامى نمايند، تا اينكه شخصى بنام ميراآقا (13) فرزند ميرزا اسحق ازبازماندگان سيد واقف كه در ضمن كدخداى افوشته نيزبوده براى تجديد بناى بخش خراب شده پيشقدم مى گردد و با خوديارى مردم محل، آنها را به صورت يك طبقه درمى آورد.
خانقاه سيد واقف
خانه اى را كه سيد واقف به سال 849 هجرى قمرى براى سكونت خويش درافوشته احداث مى نمايد به سال 857 به هنگاموقف نمودن دارايى خود آن را نيز دردايره شمول وقف قرار داده و خانقاه حسينى اش نام مى نهد و از آن زمان بهبعدنام خانقاه حسينى براى آن خانه علم مى گردد زيرا در متن وقفنامه مورخ 857هجرى قمرى به شرح زير صريحا بداناشاره شده است: ... خانه اى را كه براى اقامت و سكنى خويش اتيان به احداث آن نموده بود و ابواب آن را به رياض و بساتين گشوده و آن رامتضمن اماكن لطيفه و مساكن نظيفه و غرف عاليه و شرف ساميه ساخته لازالت معمورة فى ظل باينها. خانه اى ساخت آن چنان كه جناندر نزاهت از او برشك افتاد مسكنى شد كه گوئيا رضوانبروى ابواب دار خلد گشاد واقع به قريه طيبه افوشته از قراى مدينه نطنز از توابع دارالامان اصفهان مسبل گردانيد و از تملك آن اعراض و آن راموسوم گردانيد به خانقاه حسينى.
سردر يا جلوخان
تنها بخش خانقاه يا خانه قبلى سيد واقف كه سالم باقى مانده است سردر ياجلوخان آن مى باشد. جلوخان كه به سردر خانقاه مشهور است به عرض دهنه 70/4 متر با دوسكو به عرض 68 و بلندى 70 سانتيمتر در طرفينراهروى ورودى آن است. سه جبهه داخلى آن از كاشيهاى معرق با نقوش گوناگون پوشيده شده است. در سه طرف ايوانكتيبه كمربندى به عرض 70 سانتيمتر در زمينه لاجوردى به خط ثلث سفيد به چشم مى خورد كه در آن نام شاهرخگوركانى، نام بانى و بنا و تاريخ ساخت درج گرديده. متن آن چنين است: به فيض فضل حضرت الهى و امداد كرم نامتناهى در ايام خلافت و دولت حضرت خاقان بن الخاقان ظل الله فى العالمينالمؤيد به تاييد ملك المنان معين السلطنة والخلافة فى الدنيا والدين شاهرخ بهادرخان خلدالله ملكه و خلافته و ايد علىالعالمين رافته... نورحدقة السلطنة نور حديقة المعدلة السلطان ابن السلطان ابن السلطان المخصوص بعناية ملكالرحمن علاءالدولة والسلطنة والدنيا والدين بهادرخان خلدالله تعالى ملكه بناء اين بيت السعادة والسيادة كه هميشهقواعدش به روابط دوائم احكام مربوط باد ازخالص المال بنده محتاج الفقير الى رحمة الله الغنى حسن بن حسين الحسينىبه اتمام رسيد فى شهر محرم الحرام سنة تسع و اربعين و ثمانمائة. عمل الفقير شيخ حسن بن نظام الدين بنا اصفهانى. بدين ترتيب مشخص مى گردد كه ساختمان خانه سيد واقف در محرم سال 849 هجرى قمرى به دوران پادشاهى شاهرخگوركانى پايان يافته است. و به شرحى كه گذشت به سال 857ه .ق وقف وبه نام خانقاه حسينى ناميده مى شودو سازنده بنا، شيخ حسن فرزند نظام الدين بنا اصفهانى بوده است.
لطفا منتظر باشید ...
