5- استاد نهايى آية الله اراكى

كه بيست وسه سال در درس او حاضر مى شده مرحوم آية الله العظمى حاج شيخعبدالكريم يزدى حائرى متولدحدود1280ق است.

قبلا مطالبى پيرامون اين شخصيت عظيم اسلامى تا ورود به قم نوشتيم دراينجا نيز به قسمتهاى ديگر اشاره مى كنيم.

آية الله اراكى قدس سرهم مى فرمودند: آقاى شيخ عبدالكريم شخصيتى است كه هم حدوثش به خرق عادت بوده و همبقائش. آنگاه براى اثبات مطلب اول جريان اولاد دار نشدن پدر ايشان و همان قصه را كه قبلا ياد شد نقل مى كردند. وسپس متعرض مطلب دوم شده و جريانى را كه آية الله حاج سيدحسن فريد اراكى نقل كرده اند و قبلا ذكر شد، بيانمى كردند.

آية الله العظمى حائرى به خاطر مقامات بلند علمى و فقهى كه كسب كرده بودپيش از سفر دوم به ايران در رديف مراجعبزرگ تقليد آن روز قرار گرفته بود به طورى كه مرحوم آقاميرزا محمد تقى شيرازى احتياطات خود را به او ارجاع مى داد.

از آية الله العظمى آقا سيدجمال گلپايگانى نقل شده كه فرمود: با آقاى حاج شيخ عبدالكريم در ترن (قطار) سامرا همسفربوديم كه ايشان مى خواست به ايران برود من به ايشان گفتم شما از كسانى هستيد كه بعد از آقاى شيرازى مشاربالبنان مى باشيد چرا به ايران مى رويد؟ ايشان گفتند: من نمى خواهم مرجع شوم مى خواهم بروم ايران (7) اگر از دستم برآيد خدمتى به اسلام و مسلمانان بكنم.

آية الله العظمى حائرى دلداده اهل بيت عصمت و طهارت و به خصوص حضرت سيدالشهداعليه السلام بود حتى افتتاحدرس خود را هم با مرثيه و سوگوارى امام حسين عليه السلام آغاز مى كرد در كتاب آيينه دانشوران آمده است:

جاى تدريس آية الله العظمى حائرى مدرسه فيضيه و در زمستانها مسجدعشقعلى است. كيفيت آن اين است كهخست يكى از محدثان محترم -كه امروزمخصوص بدين دو نفر: يكى آقا جواد قمى و ديگرى آقا شيخابراهيم صاحب الزمانى است- بر پا مى ايستد و از فضايل و مناقب و خطب نهج البلاغه و مراثى آل محمد صلى الله عليه و آلهرا بيان مى كند و سپس حضرت آية الله به منبرمى روند و درس را شروع مى كنند.

آية الله حاج آقا مرتضى حائرى نوشته اند:

تمام شبهاى دهه عاشورا درمدرسه فيضيه اقامه مجلس روضه خوانى مى نمودو آن روضه بانى داشت... و ايشان بعد از اداىفريضه مى آمدند در ايوان حجره مجاور پله هاى كتابخانه مى نشستند و تا آخر مجلس هر شب حضور داشتند...و ظاهرا ازشب هفتم بعد از روضه شروع به نوحه و سينه زدن مى شد و نوحه را به زبان عربى مى خواندند و يكى از نوحه خوانها آقاىحاج آقا يحيى اسلامبولچى (ازعلماى فعلى تهران) بودند و شب عاشورا دسته طلاب از مدرسه حاج سيدصادق مى آمد بهمجلس روضه و در معيت ايشان ظاهرا به صحن كهنه مى رفتند و سينه مى زدند. در روز عاشورا دسته طلاب از مدرسهرضويه شروع مى شد و در معيت آن مرحوم به صحن شريف مى آمدند و ايشان جلو غير سادات و عقب سادات بودندتازمانى كه به خاطر كسالت درد سينه ناچار جلو همه دسته ها بايد باشند.

مرحوم آية الله العظمى حاج شيخ عبدالكريم حائرى در شب 17 ذيقعده سال 1355ق از دنيا رفت با اينكه در آن ايام ازطرف رضاخان اجتماعات دينى ممنوع بود تشييع بسيار باشكوهى از پيكر آن مجسمه تقوى و ديانت انجام شد و نمازبرايشان به امامت آية الله حاج سيدفخرالدين قمى (نواده دخترى ميرزاى قمى) كه مورد احترام همه حوزويان بود خواندهشد و در حرم كريمه اهل بيت همانجا كه ازهمان روز تا كنون مزار مؤمنان است دفن گرديد.

آقازاده ايشان مرحوم آية الله حاج شيخ مرتضى حائرى مى نويسد:

جناب سيدفاضل محترم و رفيق و فى صفى، آقاى حاج سيدعلى لواسانى كه آن موقع در نجف اشرف بودند و قبلا چندىدر قم بود و به ايشان علاقه معنوى دارند همان موقع در خواب مشاهده مى كنند كه مردم به طرف دروازه نجف مى رونديعنى مردم نجف براى استقبال يك جنازه اى به طرف بازار بزرگ و جانب دروازه مى روند ايشان مى پرسند به چه مقصدىبيرون مى رويد؟ مى گويند: جنازه حاج شيخ عبدالكريم را مى آورند -قريب به اين مضمون- فردا كه ايشان به صحن مولااميرالمؤمنين عليه السلام مى آيند مى بينند كه بعضى از طلاب صحبت قم را مى كنندوراجع به دستگاه ايشان مذاكرهمى كنند ايشان مى پرسد به چه مناسبت اين صحبت را مى كنيد؟ مى گويند مگر خبر ندارى كه آقاى حاج شيخ در قم فوتشده اند.

مرجع بزرگوار آية الله سيدصدرالدين صدر كه از تلامذه ايشان بوده اشعارى درسوگ ايشان سرود كه مصراع آخر آن كهشامل ماده تاريخ وفات هم هست اين است:

لدى الكريم حل ضيفا عبده (1355) (8)

آثار و بركات آن وجود مبارك:

1- تاسيس حوزه علميه قم.

2- تربيت شاگردان كه تعدادى از آنها از مراجع تقليد و فقها و علماى بزرگ جهان شيعه شدند.

3- فرزندى مانند مرحوم آية الله حاج شيخ مرتضى حائرى كه از جهات مختلف و به خصوص علم و تقوى نسخه ثانى پدربود.

4- تاسيس بيمارستان براى استفاده عموم، بناى خانه هاى متعدد براى سيل زدگان، بناى طبقه فوقانى مدرسه فيضيه،تاسيس كتابخانه مدرسه فيضيه و بناهاى عام المنفعه ديگر.

5- تاليفات بسيار گرانقدر. در اين باره آنچه در كتاب آية الله كريمى جهرمى آمده، با مختصر دخل و تصرف مى آوريم.

1- كتاب الصلاة. فقه استدلالى است خالى از حشو و زوائد.

آية الله العظمى اراكى فرموده اند تصحيح اين كتاب به عهده ايشان و آية الله العظمى گلپايگانى بوده است و آية الله العظمىاراكى فرموده اند در بعضى موارد عبارت، عبارت من است و مرحوم حاج شيخ مى فرمودند از من بهترنوشته اى. و نيزبرخى عبارات دورو حاشيه هاى (منه) آن از آية الله اراكى است.

آقاى اراكى نيز از حاج شيخ نقل كرده اند كه فرمود: اوقاتى كه در نجف بودم روزى مرحوم آقاى آخوند خراسانى به منزلما تشريف آوردند نوشته هايى را ديدندكه در طاقچه است. پرسيدند اينها چيست؟ گفتم: صلاة است ايشان قدرى بهآن نگاه كردند و خيلى خوششان آمد و تعريف كردند.

و نيز آقاى اراكى نقل كردند كه مرحوم آية الله العظمى بروجردى فرموده:كتابى به اين پر مغزى و كم لفظى نديده ام.

و از برخى از شاگردان آية الله بروجردى نقل شده كه روزى ضمن اينكه مى خواستند اشكالى بر مطلبى از كتاب الصلاةحاج شيخ وارد كنند اول كتاب راستايش كردند و فرمودند: كمتر ديده ام كسى چنين مطالب پيچيده اى را درعباراتى كوتاه و سهل التناول نوشته باشد و آن گاه اشكالشان را مطرح كردند.

2- كتاب النكاح

3- كتاب الرضاع

4- كتاب الارث

5- دررالاصول

كتاب دررالاصول در عصر خود مرحوم آقاى حائرى مورد توجه اعلام ازقبيل مرحوم شيخ زين العابدين گلپايگانى ومرحوم حاج شيخ محمدحسين غروى كمپانى بوده است.

آية الله حاج شيخ مرتضى حائرى نوشته اند: «آن موقعى كه مرحوم والد در قم بودند ودرس اصول وفقه خارج مى فرمودندوشاگردان فاضلى مانند آقاى خوانسارى مرحوم (آقا سيدمحمدتقى) و آقاى خوانسارى حاضر مدظله (آقا سيد احمد)دردرس حاضر مى شدند و مخلص در سنين قبل ازبلوغ بودم شنيدم آقا شيخ زين العابدين از علماى درجه اول شيعهمى باشند و بر درر مرحوم والد هم اشكالاتى نموده اند و در حاشيه درر نوشته اند و آنچه به نظرم مى رسد مرحوم والد باكمال احترام بر منبر تدريس، اسم ايشان را مى برد و متعرض اشكال معظم له مى شدند.»

مرحوم آقاى كمپانى هم در كتاب نهاية الدراية (حاشيه كفاية الاصول) به برخى از مطالب درر اشكال كرده اند و از حاجشيخ به عنوان «بعض الاجلة » يادكرده اند آية الله العظمى اراكى در درس اشكالات ايشان را پاسخ مى دادند و به گفته برخى ازفضلا تعبير ياد شده در كلام مرحوم كمپانى را براى مرحوم حاج شيخ كم و كوچك مى دانستند.

مرحوم آية الله آقا ميرزا محمود آشتيانى تعليقه و شرحى بر درر دارند كه چاپ شده است.

آية الله العظمى گلپايگانى نيز تعليقه اى بر درر دارند كه چاپ شده است.

آية الله العظمى اراكى تير تعليقه اى بر درر دارند كه چاپ شده است.

آية الله شيخ محمدكاظم شيرازى صاحب بلغة الطالب (حاشيه مكاسب)تعليقه اى بر درر دارند كه در تاليفات ايشان يادشده است.

آية الله حاج شيخ محمدثقفى نيز تعليقه اى بر درر دارند كه چاپ شده است.

6- تقريرات درس مرحوم سيدمحمد فشاركى.

7- حاشيه عروة الوثقى.

8- حاشيه انيس التجار ملا مهدى نراقى.

9- رساله عمليه.

10- سؤال و جوابهاى فقهى چاپ نشده.

11- حاشيه بر رساله ارث و نفقه الزوجه مرحوم حاج ملاهاشم خراسانى صاحب منتخب التواريخ.

تقريرات درسهاى آية الله العظمى حائرى 1- تقريرات بحث صلاة تاليف آقا ميرزامحمود آشتيانى در سه جلدچاپ شده.

2- تقريرات بحث نكاح تاليف آقا ميرزا محمود آشتيانى در يك جلدچاپ شده 3- تقريرات بحث ارث تاليفآية الله العظمى اراكى در يك جلد چاپ شده.

4- تقريرات مكاسب محرمه و بيع و خيارات تاليف آية الله العظمى اراكى درچهار جلد چاپ شده است.

5- تقريرات دوره اصول تاليف آية الله العظمى اراكى در دو جلد در دست چاپ است.

1) آية الله العظمى اراكى فرموده اند: در اوائل ورود به قم به اتفاق آقا شيخ احمد يزدى در مجالس درس اخلاق حاج ميرزاجواد ملكى تبريزى شركت مى كردم و ايشان اصرار داشت كه در درس فقه ايشان نيزحاضر شوم و مى فرمودند كه يكدوره فقه به سبك نوينى نوشته ام اما من عذر آوردم كه با وجود آقاى حاج شيخ عبدالكريم و اشتغال به درس ايشان جمعبين هردو ممكن نيست. بنابراين مرحوم حاج ميرزا جوادآقا فقط استاد اخلاق ايشان بوده اند.

2) در بخش سوم اين كتاب ياد شد.

3) كرهرود در گذشته قدرى با اراك فاصله داشته ولى اكنون داخل شهر اراك است.

4) چرا، نام يكى از دهستانهاى پر بركت اراك است.

5) در بخش سوم اين كتاب ياد شد.

6) اين داستان دنباله مفصلى دارد كه ذكر نشد.

7) اين نقل با آنچه قبلا نقل شد كه مرحوم حاج شيخ عبدالكريم براى زيارت حضرت رضا عليه السلام (نه به قصد ماندن)به ايران آمده است همآهنگ نيست.

8) آية الله صدر، آية الله حائرى را خوب مى بيند كه در باغى هستند، از ايشان احوالپرسى و تقاضاى صله مى كند، مرحومآية الله حائرى اين آيه را مى خوانند. ان المتقين فى جنات و نهر فى مقعد صدق عندمليك مقتدر. كه با شعر مرحوم آقاىصدر: لدى الكريم... مناسبت روشنى دارد.