قيام و طغيان خوارج
خارجيها در ابتدا آرام بودند و فقط به انتقاد و بحثهاي آزاد اكتفا مي كردند . رفتار علي نيز درباره آنان همانطور بود كه گفتيم ، يعني به هيچ وجه مزاحم آنها نمي شد و حتي حقوق آنها را از بيت المال قطع نكرد . اما كم كم كه از توبه علي مأيوس گشتند روششان را عوض كردند و تصميم گرفتند دست به انقلاب بزنند در منزل يكي از هم مسلكان خود گرد آمدند و او خطابه كوبنده و مهيجي ايراد كرد و دوستان خويش را تحت عنوان امر به معروف و نهي از منكر دعوت به قيام و شورش كرد . خطاب به آنان گفت : اما بعد فوالله ما ينبغي لقوم يؤمنون بالرحمن و ينيبون الي حكم القرآن ان تكون هذه الدنيا آثر عندهم من الامر بالمعروف و النهي عن المنكر و القول بالحق و ان من و ضر فانه من يمن و يضر في هذه الدنيا فان ثوابه يوم القيامة رضوان الله و الخلود في جنانه ، فأخرجوا بنا اخواننا من هذه القرية الظالم اهلها الي كور الجبال او الي بعض هذه المدائن منكرين لهذه البدع المضلة ( 1 ) . " پس از حمد و ثنا ، خدا را سوگند كه سزاوار نيست گروهي كه به خداي بخشايشگر ايمان دارند و به حكم قرآن مي گرونددنيا در نظرشان از امر به معروف و نهي از منكر و گفته به حق محبوبتر باشد اگر چه اينها زيان آور و خطر زا باشند كه هر كه در اين دنيا در خطر و زيان افتد پاداشش در قيامت خشنودي حق و جاوداني بهشت اوست . برادران ! بيرون بريدما را از اين شهر ستمگرنشين به نقاط كوهستاني يا بعضي از اين شهرستانها تا در مقابل اين بدعتهاي گمراه كننده قيام كنيم و از آنها جلوگيري نمائيم " . با اين سخنان روحيه آتشين آنها آتشين تر شد . از آنجا حركت كردند و دست به طغيان و انقلاب زدند .امنيت راهها را سلب كردند ، غارتگري و آشوب را پيشه كردند ( 2 ) . مي خواستند با اين وضع دولت را تضعيف كنند و حكومت وقت را از پاي درآورند . اينجا ديگر جاي گذشت و آزاد گذاشتن نبود زيرا مسئله اظهار عقيده نيست بلكه اخلال به امنيت اجتماعي و قيام مسلحانه عليه حكومت شرعي است .لذا علي آنان را تعقيب كرد و در كنار نهروان با آنان رودررو قرار گرفت . خطابه خواند و نصيحت كرد و اتمام حجت نمود . آنگاه پرچم امان را به دست ابوايوب انصاري داداز دوازده هزار نفر ، هشت هزارشان برگشتند و بقيه سرسختي نشان دادند . به سختي شكست خوردند و جز معدودي از آنان باقي نماند .
1 و 2 - الامامة و السياسية ، ص 141 - 143 و كامل مبرد ، جلد 2. كه هر كس در سايه آن قرار گرفت در امان است .