سراسر وجود علي ، تاريخ و سيرت علي ، خلق و خوي علي ، رنگ و بوي علي ، سخن و گفتگوي علي درس است و سرمشق است و تعليم است و رهبري است . همچنان كه جذبهاي علي براي ما آموزنده و درس است ، دفعهاي او نيز چنين است . ما معمولا در زيارتهاي علي و ساير اظهار ادبها مدعي مي شويم كه ما دوست دوست تو ، و دشمن دشمن تو هستيم . تعبير ديگر اين جمله اينست كه ما به سوي آن نقطه مي رويم كه در جو جاذبي تو قرار دارد و تو جذب مي كني و از آن نقاط دوري مي گزينيم كه تو آنها را دفع مي كني .آنچه در بحثهاي گذشته گفتيم گوشه اي از جاذبه و دافعه علي بود . مخصوصا در مورد دافعه علي به اختصار برگزار كرديم ، اما از آنچه گفتيم معلوم شد كه علي دو طبقه را سخت دفع كرده است : 1 - منافقان زيرك 2 - زاهدان احمق همين دو درس ، براي مدعيان تشيع او كافي است كه چشم باز كنند و فريب منافقان را نخورند ، تيز بين باشند و ظاهر بيني را رها نمايند ، كه جامعه تشيع در حال حاضر سخت به اين دو درد مبتلا است . و السلام علي من اتبع الهدي پايان