مميزات خوارج
روحيه خوارج ، روحيه خاصي است . آنها تركيبي از زشتي و زيبائي بودند و در مجموع به نحوي بودند كه در نهايت امر در صف دشمنان علي قرار گرفتند و شخصيت علي آنها را " دفع " كرد نه " جذب " . ما هم جنبه هاي مثبت و زيبا و هم جنبه هاي منفي و نازيباي روحيه آنها را كه در مجموع روحيه آنها را خطرناك بلكه و حشتناك كرد ذكر مي كنيم : 1 - روحيه اي مبارزه گر و فداكار داشتندو در راه عقيده و ايده خويش سرسختانه مي كوشيدند . در تاريخ خوارج فداكاريهائي را مي بينيم كه در تاريخ زندگي بشر كم نظير است ، و اين فداكاري و از خود گذشتگي ، آنان را شجاع و نيرومند پرورده بود . ابن عبدربه درباره آنان مي گويد : وليس في الافراق كلها أشد بصائر من الخوارج ، و لا أشد اجتهادا ، و لا أوطن أنفسا علي الموت منهم الذي طعن فأنفذه الرمح فجعل يسعي الي قاتله و يقول : و عجلت اليك رب لترضي ( 1 ) . " در تمام فرقه ها معتقدتر و كوشاتر از خوارج نبود و نيز آماده تر براي مرگ از آنها يافت نمي شد . يكي از آنان نيزه خورده بود و نيزه سخت در او كارگر افتاده بود ،به سوي قاتلش پيش مي رفت و مي گفت خدايا ! به سوي تو مي شتابم تا خشنود شوي " . معاويه شخصي را به دنبال پسرش كه خارجي بود فرستاد تا او را برگرداند . پدر نتوانست فرزند را از تصميمش منصرف كند . عاقبت گفت فرزندم ! خواهم رفت و كودك خردسالت را خواهم آوردتا او را ببيني و مهر پدري تو بجنبد و دست برداري . گفت به خدا قسم من به ضربتي سخت مشتاقترم تا به فرزندم ( 2 ) . 2 - مردمي عبادت پيشه و متنسك بودند . شبها را به عبادت مي گذراندند . بي ميل به دنيا و زخارف آن بودند .وقتي علي ، ابن عباس را فرستاد تا اصحاب نهروان را پند دهد ، ابن عباس پس از بازگشتن آنها را چنين وصف كرد : لهم جباه قرحة لطول السجود ، و أيد كثفنات الابل ، عليهم قمص مرحضة و هم مشمرون ( 3 ) . " دوازده هزار نفر كه از كثرت عبادت پيشانيهايشان پينه بسته1 - فجر الاسلام ، ص 263 به نقل از العقد الفريد .2 - فجر الاسلام ، ص 243 .3 - العقد الفريد ، ج 2 ، ص . 389 است .