مصرف زكات - رساله توضیح المسائل نسخه متنی

مصرف زكات

مسأله . 1641 - زكات را در يكى از هشت مورد زير بايد صرف كرد:

1 و

2ـ «فقرا» و «مساكين» و آنها كسانى هستند كه مخارج سال خود و عيالاتشان را ندارند. تفاوت فقير و مسكين در اين است كه فقير روى سؤال از كسى ندارد، امّا مسكين نيازمندى است كه روى سؤال دارد، كسانى كه صنعت و ملك و سرمايه و كسبى دارند كه زندگى آنها را اداره نمى كند فقير محسوب مى شوند و كمبود زندگى خود را مى توانند از زكات بگيرند.

3ـ كسى كه از طرف امام يا نايب او مأمور جمع آورى زكات يا نگهدارى يا رسيدگى به حساب آن و يا رساندن آن به امام و نايب او، يا رساندن به مصارف لازم هستند مى توانند به اندازه زحمتى كه مى كشند از زكات استفاده كنند.

4ـ افراد ضعيف الايمانى كه با گرفتن زكات تقويت مى شوند و تمايل به اسلام پيدا مى كنند.

5ـ خريدن برده ها و آزاد كردن آنها.

6ـ اشخاص بدهكارى كه نمى توانند قرض خود را ادا كنند.

7ـ «سبيل اللّه» يعنى كارهايى مانند ساختن مسجد كه منفعت دينى عمومى دارد و همچنين مدارس علوم دينى، مراكز تبليغاتى، اعزام مبلّغين، نشر كتابهاى مفيد اسلامى و خلاصه آنچه براى اسلام نفع داشته باشد به هر نحو كه باشد، مخصوصاً جهاد در راه خدا.

8ـ «ابن السّبيل» يعنى مسافرى كه در سفر مانده و محتاج شده كه به مقدار نيازش مى تواند از زكات استفاده كند، هر چند در محلّ خود غنى و بى نياز باشد.

مسأله . 1642 - فقير يا مسكين بنابر احتياط واجب نمى تواند بيش از مخارج سال خود و عيالاتش را از زكات بگيرد و اگر كسرى دارد تنها به اندازه كسرى خود

مى تواند بگيرد.

مسأله . 1643 - صنعتگر يا كارگرى كه درآمد او از مخارج سالش كمتر است مى تواند كسرى مخارجش را از زكات بگيرد و لازم نيست ابزار كار يا سرمايه و ملك خود را به مصرف مخارج برساند.

مسأله . 1644 - شخص نيازمند مى تواند مركب سوارى مورد نياز و همچنين خانه اى كه به آن احتياج دارد وسرمايه لازم براى كسب و كار را از زكات تهيّه كند و در اين قسمت بايد به آن مقدار كه براى نياز و حفظ آبروى او لازم است قناعت كند.

مسأله . 1645 - كسى كه مى تواند با ياد گرفتن صنعت يا كارهاى ديگر زندگى خود را اداره كند، بايد يادگيرد تا نيازى به زكات نداشته باشد، ولى تا زمانى كه مشغول ياد گرفتن است مى تواند زكات بگيرد.

مسأله . 1646 -كسانى كه مشغول فراگرفتن علم واجب هستند مى توانند از زكات استفاده كنند، همچنين قضّات و مجريان حدود و مانند آنها.

مسأله . 1647 - كسى كه زكات بر ذمّه دارد و از فقيرى طلبكار است، مى تواند طلب خود را از باب زكات حساب كند، حتّى اگر فقير بدهكار از دنيا برود مى تواند بدهى او را از زكات محسوب دارد، امّا اگر چيزى از خود گذاشته كه به اندازه بدهى اوست بنابر احتياط واجب نمى توان بدهى او را از زكات حساب كرد.

مسأله . 1648 - كسى كه فقير بودنش معلوم نيست نمى توان به او زكات داد، ولى اگر از ظاهر حالش گمان پيدا شود كه فقير است، زكات دادن به او جايز است، همچنين اگر افراد مورد اعتماد خبر دهند كه او فقير مى باشد.

مسأله . 1649 - لازم نيست به فقير بگويند كه اين مال زكات است، بلكه مى توان زكات را به صورت هديه به او داد (البته بطورى كه دروغ نشود) ولى در هر حال بايد قصد زكات كند.

مسأله . 1650 - اگر به گمان اين كه كسى فقير است زكات به او دهد بعد بفهمد فقير نبوده، يا از روى ندانستن مسأله به كسى كه فقير نيست زكات بدهد، چنانچه چيزى

را كه به او داده باقى باشد مى تواند پس بگيرد و به مستحق بدهد و اگر از بين رفته هرگاه كسى كه آن چيز را گرفته مى دانسته يا احتمال مى داده كه زكات است بايد عوض آن را بدهد و او نيز به مستحق برساند، ولى اگر به غير عنوان زكات داده نمى تواند چيزى از او بگيرد و در هر حال چنانچه در تشخيص مستحق كوتاهى نكرده باشد لازم نيست دوباره از مال خود بپردازد.

مسأله . 1651 - كسى كه بدهكار است و نمى تواند بدهى خود را بدهد، مى تواند براى دادن قرض خود زكات بگيرد، هر چند مخارج سال خود را داشته باشد، به شرط اين كه مالى را كه قرض كرده در معصيت خرج نكرده باشد.

مسأله . 1652 - مسافرى كه خرجى او تمام شده، يا اموالش به سرقت رفته، يا مركبش از كار افتاده، چنانچه سفر او سفر معصيت نباشد و نتواند با فروختن چيزى يا قرض كردن مالى خود را به مقصد برساند، مى تواند زكات بگيرد، هر چند در وطن خود فقير نباشد و لازم نيست بعد از رسيدن به وطن مقدارى را كه از باب زكات گرفته برگرداند، ولى اگر بعد از رسيدن به وطن چيزى از زكات زياد آمده باشد بايد آن را به حاكم شرع بدهد و بگويد زكات است.

مستحقّين زكات

مسأله . 1653 - مستحقّين زكات بايد شرايط زير را داشته باشند:

اوّل، ايمان به خدا و پيغمبر اكرم(صلى الله عليه وآله) و ائمّه دوازده گانه(عليهم السلام)، به اطفال يا ديوانگانى كه از مسلمانان شيعه فقير باشند مى توان زكات داد، منتهى بايد زكات را به دست ولى آنها بدهند، خواه به نيّت تمليك به طفل يا ديوانه باشد يا به قصد مصرف كردن درباره آنها و اگر به ولى دسترسى ندارد مى تواند خودش يا به وسيله يك نفر امين زكات را براى احتياجات آنها صرف كند.

مسأله . 1654 - دوم، دادن زكات بايد مايه كمك به گناه نشود، بنابراين زكات را به

كسى كه آن را در معصيت صرف مى كند نمى توان داد و احتياط واجب آن است به شرابخوار نيز زكات ندهند.

مسأله . 1655 - در زكات عدالت شرط نيست، همچنين عدم ارتكاب گناهان كبيره.

مسأله . 1656 - سوم، واجب النّفقه نبودن، يعنى زكات را نمى توان به فرزند و همسر و پدر و مادر داد، ولى اگر آنها بدهكار باشند و نتوانند بدهى خود را بپردازند زكات را به مقدار اداء دين مى توان به آنها داد.

مسأله . 1657 - اگر كسى نمى تواند مخارج افراد واجب النّفقه خود را بپردازد، مثلاً قادر نيست خرج زن و بچّه خود را بدهد، يا توانايى دارد و نمى دهد، ديگران مى توانند به آنها زكات دهند.

مسأله . 1658 - هرگاه فرزندى به كتابهاى علمى دينى احتياج دارد پدر مى تواند براى خريدن آنها به او زكات دهد.

مسأله . 1659 - هرگاه شوهر مخارج همسرش را نمى پردازد، ولى زن مى تواند از طريق حاكم شرع يا غير او حقّ خود را بگيرد، چنين زنى نمى تواند از زكات استفاده كند.

مسأله . 1660 - زن مى تواند به شوهر فقير خود زكات دهد، هر چند شوهر زكات را بگيرد و صرف مخارج آن زن و اولادش كند.

مسأله . 1661 - چهارم زكات گيرنده از سادات نباشد، مگر اين كه زكات دهنده هم از سادات باشد، ولى اگر خمس و ساير وجوهات كفايت مخارج آنها را نكند و ناچار به گرفتن زكات باشند، مى توانند از غير سيّد زكات بگيرند، امّا احتياط واجب آن است كه فقط به مقدار مخارج روزانه بگيرند.

نيّت زكات

مسأله . 1662 - در زكات قصد قربت شرط است، يعنى بايد براى اطاعت فرمان خداوند

متعال زكات بدهد و بايد در نيّت خود معيّن كند كه زكات مال است يا زكات فطره، ولى اگر زكات گندم و جو و اموال ديگرى بر او باشد لازم نيست معيّن كند چيزى را كه مى دهد زكات كدام است.

مسأله . 1663 - كسى كه زكات چند مال بر او واجب است اگر مقدارى زكات بدهد و نيّت هيچ كدام را نكند، چنانچه چيزى را كه داده همجنس يكى از آنها باشد، زكات همان جنس حساب مى شود و اگر همجنس هيچ كدام نباشد به همه آنها قسمت مى شود، بنابراين اگر مثلاً يك گوسفند از باب زكات بدهد زكات گوسفند حساب مى شود، ولى اگر مقدارى پول نقره بدهد در حالى كه بدهكار زكات گوسفند و گاو است در ميان هر دو تقسيم مى گردد.

مسأله . 1664 - هرگاه كسى را وكيل كند كه زكات مال او را بدهد همين اندازه كه مالك نيّت داشته باشد كافى است، خواه وكيل نيّت كند يا نه، ولى اگر مالك نيّت زكات را نكرده بلكه وكالت در همه چيز به او داده بايد وكيل نيّت كند.

مسأله . 1665 - اگر مالك يا وكيل او بدون قصد قربت، زكات را به فقير دهد و پيش از آن كه مال ازبين برود خود مالك نيّت قربت كند، زكات حساب مى شود.

مسأله . 1666 - هرگاه زكات را به ميل خود نپردازد حاكم شرع مى تواند به اجبار از او دريافت دارد و زكات محسوب مى شود و نيّت قربت در اينجا ساقط است، ولى احتياط آن است كه حاكم شرع قصد قربت كند.

مسائل متفرّقه زكات

مسأله . 1667 - در اداى زكات نبايد كوتاهى كرد يعنى موقعى كه زكات واجب مى شود بايد آن را به فقير يا حاكم شرع برساند، ولى اگر منتظر فقير معيّنى باشد يا بخواهد به فقيرى بدهد كه از جهتى برترى دارد مى تواند انتظار او را بكشد، ولى احتياط واجب آن است كه در اين صورت زكات را از مال جدا كند.

مسأله . 1668 - كسى كه مى تواند زكات را به مستحق برساند اگر كوتاهى كند و مال از بين برود ضامن است و بايد عوض آن را بدهد ولى اگر كوتاهى نكرده باشد چيزى بر او نيست.

مسأله . 1669 - اگر زكات را از خود مال جدا كند مى تواند در بقيّه آن تصرّف نمايد و اگر از مال ديگرى كنار بگذارد مى تواند در تمام آن مال تصرّف كند.

مسأله . 1670 - انسان نمى تواند زكاتى را كه جدا كرده و كنار گذاشته بردارد و چيز ديگرى به جاى آن بگذارد.

مسأله . 1671 - اگر از زكاتى كه كنار گذاشته منفعتى حاصل شود، مثلاً گوسفندى باشد كه برّه بياورد، آن نيز جزء مال زكات است.

مسأله . 1672 - اگر موقعى كه زكات را كنار گذارده مستحقّى حاضر باشد بهتر است زكات را به او بدهد، مگر اين كه كسى را در نظر داشته باشد كه از او اولى باشد.

مسأله . 1673 - هنگامى كه حاكم شرع مبسوط اليد است يعنى مى تواند احكام اسلام را اجرا نمايد احتياط واجب آن است كه زكات را به او دهند، يا به اجازه او مصرف كنند و اقدام اشخاص به تقسيم آن بدون اذن حاكم شرع در اين صورت اشكال دارد.

مسأله . 1674 - اگر با عين مالى كه براى زكات كنار گذاشته، براى خودش تجارت كند صحيح نيست، ولى اگر با اجازه حاكم شرع باشد صحيح است ومنافع آن مال زكات است.

مسأله . 1675 - قبل از آن كه زكات بر انسان واجب شود نمى تواند چيزى از باب زكات به فقير دهد، ولى مى تواند به او قرض دهد و بعد از آن كه زكات بر او واجب شد حساب كند.

مسأله . 1676 - فقيرى كه مى داند زكات بر شخصى واجب نشده، نمى تواند چيزى از باب زكات از او بگيرد و اگر بگيرد و پيش او تلف شود ضامن است، امّا اگر آن فقير به فقر خود باقى باشد مى توان بدهى او را بعداً جهت زكات حساب كرد.

مسأله . 1677 - مستحبّ است زكات گوسفند و گاو و شتر را به نيازمندان آبرومند

بدهند و نيز مستحبّ است در دادن زكات خويشاوندان را بر ديگران و اهل كمال و علم را برغير آنان و كسانى را كه اهل سؤال نيستند بر اهل سؤال مقدّم دارند.

مسأله . 1678 - بهتر است زكات واجب را آشكارا و صدقه مستحبّى را مخفى بدهند.

مسأله . 1679 - هرگاه زكات بر كسى واجب شود، ولى در آن محل مستحقّى نباشد، چنانچه اميد نداشته باشد كه بعداً در آنجا مستحقّى پيدا كند بايد زكات را به محلّ ديگرى ببرد و به مصرف برساند و بنابراحتياط واجب مخارج حمل و نقل به محلّ ديگر به عهده خود او است، ولى اگر زكات تلف شود، ضامن نيست.

مسأله . 1680 - اگر در محلّ خودش مستحق پيدا شود، با اين حال مى تواند زكات را به محلّ ديگرى ببرد; ولى مخارج آن بر عهده خود اوست و اگر زكات تلف شود بنابر احتياط واجب ضامن است، هرچند با اجازه حاكم شرع باشد.

مسأله . 1681 - اجرت وزن كردن گندم و جو و مانند آن، كه براى زكات مى دهد بر خود اوست.

مسأله . 1682 - احتياط واجب آن است كه به هر فقير از زكات نصاب اوّل نقره (يعنى به اندازه دومثقال و 15 نخود) كمتر ندهد و اگر از چيز ديگر مانند گندم و جو زكات مى دهد نيز قيمت آن كمتر از اين مقدار نباشد.

مسأله . 1683 - مكروه است انسان از مستحق بخواهد كه زكاتى را كه به او داده به خودش بفروشد، ولى اگر مستحق بخواهد زكاتى را كه گرفته تبديل به پول كند، كسى كه زكات را به او داده بر ديگران مقدّم است.

مسأله . 1684 - هرگاه شك كند كه زكات واجب را پرداخته يا نه، بايد بدهد، هر چند شكّ او مربوط به زكات سالهاى گذشته است.

مسأله . 1685 - فقير حق ندارد زكات را به كمتر از مقدار آن صلح كند، يا چيزى را گرانتر از قيمت آن به عنوان زكات بپذيرد، يا زكات را از مالك گرفته و به خودش ببخشد، حتّى اگر كسى زكات زيادى بدهكار است و فقير شده و نمى تواند زكات را ادا كند بر ذمّه او مى ماند، مانند بدهى هاى ديگرش و گرفتن و بخشيدن به او اشكال دارد.

مسأله . 1686 - انسان مى تواند از زكات، كتابهاى دينى و علمى و قرآن و دعا و ساير كتبى كه در پيشرفت هدفهاى اسلامى مؤثّر است بخرد و وقف نمايد، خواه وقف عموم كند، يا وقف اشخاص خاص، حتّى مى تواند بر اولاد خود و كسانى كه واجب النّفقه او هستند وقف كند، ولى نمى تواند از زكات املاكى بخرد و بر اولاد خود وقف نمايد.

مسأله . 1687 - شخص فقير مى تواند براى رفتن به حج و زيارت و مانند آن، زكات بگيرد، ولى اگر به مقدار خرج سالش زكات گرفته باشد گرفتن زكات براى زيارت و مانند آن اشكال دارد.

مسأله . 1688 - اگر مالك كسى را وكيل كند كه زكات مال او را بدهد چنانچه ظاهر عبارتش اين باشد كه به ديگران بدهد، خود وكيل نمى تواند چيزى از آن را بردارد، هرچند مستحق باشد، ولى اگر ظاهر عبارت عام است، خودش نيز مى تواند استفاده كند.

مسأله . 1689 - هرگاه كسى گوسفند و گاو و شتر يا طلا و نقره را از باب زكات به اندازه نيازش بگيرد، اگر به مقدار نصاب باشد و اتّفاقاً سال بر آن بگذرد بايد زكات آن را بدهد.

مسأله . 1690 - هرگاه دو نفر در مالى كه زكات آن واجب شده باهم شريك باشند و يكى از آنان سهم زكات خود را بدهد و بعد مال را تقسيم كند، تصرّف او در سهم خودش اشكال ندارد، هر چند ديگرى سهم زكاتش را نداده است.

مسأله . 1691 - هرگاه كسى بدهكار خمس يا زكات است و قرض هم دارد و اموالى از باب كفّاره و نذر و مانند آن بر او نيز واجب شده، چنانچه نتواند همه آنها را بپردازد، اگر عين مالى كه خمس يا زكات بر آن واجب شده از بين نرفته است بايد خمس و زكات را مقدم دارد و اگر از بين رفته، احتياط اين است كه حقّ مردم را مقدّم دارد و اگر چنين كسى از دنيا برود و مال او براى همه اينها كافى نباشد به همين ترتيب عمل كنند.