گسترش فدك در حجاز - پاره پیامبر (صلی الله علیه و آله) نسخه متنی

گسترش فدك در حجاز

در اواسط قرن چهارم هجرى قمرى خاندانى از نوادگان فاطمه ى زهرا (س) از علويان حسنى معروف به خاندان موسوى منصب شريفى مكه را داير كردند كه حدود هزار سال دوام يافت. با ضعف قدرت شرفاى مكه، خاندان صليحى كه تحت تبعيت فاطميان مصر بر يمن فرمان مى راندند در 455 هجرى قمرى منصب شريفى را در خاندان هاشمى قرار دادند. در 598 هجرى قمرى يكى ديگر از علويان حسنى به نام قتادة بن ادريس از ينبع به مكّه رفت و سلسله ى شرفاى متأخّر مكّه را تأسيس نمود. [دائرة المعارف فارسى مصاحب، ج 2، ص 1715.]

گسترش فدك تا عدن

در زمان پيامبر (ص) امام على (ع) به يمن رفتند و در آنجا نهال اسلام را با دست خود غرس و آبيارى كردند. از 1200 سال پيش خاندانهاى بسيارى از فرزندان امام حسن و امام حسين (ع) به اين ديار رفتند، بطوريكه از قرن چهارم هجرى يحيى بن حسين (الهادى) متوفاى 298 هجرى قمرى توسط يكى از ملوك يمن، از حجاز دعوت شد و بعضى از قبايل با او بيعت كردند و او مؤسس دولت امامان زيدى گرديد.

آنها مناسب ترين شخص براى امامت را هر عالم زاهد و شجاعى از فرزندان فاطمه ى زهرا (س) مى دانستند- خواه از فرزندان امام حسن (ع) و خواه از فرزندان امام حسين (ع)- كه قادر به قيام با شمشير باشد، و اطاعت از چنين كسى واجب بود. [دائرةالمعارف الاسلامية، ج 11، صص 16- 17.] حكومت امامان زيدى از فرزندان فاطمه (س) و امام على (ع) در كشور يمن از سال 280 تا حدود سال 700 هجرى قمرى و حكومت امامان زيدى صنعا از حدود سال 1000 هجرى قمرى تا چند سال پيش تداوم داشت. [السياحة فى اليمن، ص 50.]

گسترش فدك تا كشمير

در قرن هشتم هجرى يكى از فرزندان فاطمه ى زهرا (ص) به نام مير سيد على حسينى همدانى ملقّب به «على ثانى» از اعقاب امام زين العابدين (ع) هزاران تن از مردم هند را مسلمان كرد و هزاران مسلمان ظاهرى را به اسلام واقعى درآورد. [محمد كاظم محمدى: سيماى پاكستان، صص 35- 38.] او هفتصد تن از سادات علوى را به كشمير برد و در سراسر اين سرزمين محلهايى براى عبادت تأسيس كرد. [توماس آرنولد: تاريخ گسترش اسلام، ص 212.] و به ترويج هنر و صنايع پرداخت و با تيمور و ظلم پيشگان درافتاد و بالاخره قلمرو فدك را به آن ديار گسترش داد.

اقبال لاهورى درباره اش چنين مى سرايد:

گسترش فدك در شام و عراق

فدك از شمال شرقى ابتدا تا كوفه امتداد يافت و مركز خلافت اميرمومنان على (ع) گرديد. سپس به بركت محل دفن امام على (ع) شهر نجف اشرف و به بركت مشهد امام حسين (ع) و خاندان وى شهر كربلا پديد آمد و به بركت امام موسى كاظم و امام جواد (ع) شهر كاظمين و به بركت امام على النقى و امام حسن عسكرى (ع) شهر سامرّا و به بركت حضرت زينب دختر فاطمه زهرا (س) شهر شام در مسير گسترش فدك قرار گرفت، بطوريكه قرنها دولت شيعه توسط حمدانيان و فاطميان بر بلاد شام حاكم گرديد و در سال 354 هجرى قمرى سيف الدوله دينارهاى جديدى ضرب كرد كه بر روى آنها نوشته شده بود: «لا اله الّا اللَّه، محمّد رسول اللَّه ، اميرالمؤمنين على بن ابى طالب، فاطمةالزهراء، الحسن و الحسين، جبرئيل (ع)» و موقعيت شيعيان در موصل و حلب و ساير نقاط چندان رفعت يافت كه وقتى وارد مسجد عظيم اموى مى شدند و چشم به زير گنبد مى دوختند، به جاى نام معاويه و يزيد نام على و حسن و حسين عليهم السلام را مى ديدند.

گسترش فدك در ايران

در زمان مأمون امام رضا (ع) به خراسان دعوت شدند و با اصرار فراوان ولايتعهدى را پذيرفتند. نفوذ ولايت معنوى آن حضرت مردم را تحت تأثير فراوان قرار داد و مشهد آن حضرت شهر بزرگ و پربركتى را پديد آورد و فدك را تا بلاد خراسان توسعه داد، بطوريكه در آن ديار كمتر زمينى را مى توان يافت كه وقف امام رضا نباشد.

خاندان امام رضا (ع) از طريق فارس رهسپار خراسان بودند كه در نقاط مختلف مورد هجوم رژيم واقع شدند، ولى هر كجا كه قدم نهادند آن ديار را به قلمرو فدك افزودند، چنانكه سيّد ميراحمد و سيد ميرمحمد و سيد علاءالدين حسين در شيراز، و حضرت معصومه (س) خواهر امام رضا (ع) در قم، و حضرت عبدالعظيم حسنى در رى مدفونند و باعث رونق اين شهرها شدند.

گسترش فدك تا حدود سمرقند تداوم يافت كه وجود هزاران امامزاده و بقعه ى متبرّكه در شام عراق، ايران و آسياى ميانه نشانه هاى اين گسترشند.

از صدر اسلام مهاجرت نوادگان فاطمه ى زهرا (س) يعنى سادات حسنى و حسينى به سرزمينهاى شرقى اسلامى خصوصاً خراسان تا حدود سمرقند آغاز شد.

دسته اى براى فرار از ستم امويان مخصوصاً حجّاج بن يوسف راهى نواحى شرقى ايران شدند.

به هنگام ولايتعهدى امام رضا (ع) يك دسته از سادات علوى كه گفته مى شود چهل هزار تن بودند به دعوت مأمون به ايران آمدند و در شهر مرو خراسان مستقر شدند و پس از شهادت آن حضرت پراكنده گشتند.

دسته ى ديگر سادات علوى كه عليه خلفاى اموى و عباسى قيام كردند و به شهادت رسيدند و مردم براى آنها گنبد و بارگاه ساختند و آرامگاهشان باعث رونق و آبادى آن ديار گشت، مانند زيد بن على، نفس زكيه و يحيى بن عبداللَّه.

دسته اى از سادات در زمان حكومت علويان در مازنداران روى به دربار آنان نهادند. اين سادات بزرگوار وقتى به نواحى نسبتاً امنى مانند نقاط كوهستانى عراق و رى و ديلم و طبرستان رسيدند با مردم درآميختند و به تدريج به صورت بوميان محل درآمدند و از احترام خاصى برخوردار شدند. [مجلّه ى مشكوة، شماره ى 43، صص 182- 185.] انقلاب و تشكيل دولت سربداران خراسان در زمان مغولها و نيز جمعيتهاى ميليونى شيعيان در شهرهاى شمال خراسان چون بخارا [رجوع شود به سيد محسن امين: دائرة المعارف شيعه و استاد محمدجواد مغنيه: الشيعة فى الميزان، ص 196.] نشان دهنده ى دومين مرز گسترش فدك تا حدود سمرقند است.

گسترش فدك تا حدود سمرقند

در آغاز، برخى از نوادگان فاطمه (س) از نسل امام حسن مجتبى (ع)، سپس بعضى از فرزندان زيد بن حسن بن على و برخى از فرزندان قاسم بن حسن بن زيد بن حسن بن سمرقند مهاجرت كردند، مانند عبدالعظيم بن محمد بن قاسم بن محمد بطحايى، و اولاد ابراهيم بن على بن عبدالرحمن شجرى، و از نوادگان امام حسين (ع) از جمله برخى از فرزندان امام محمدباقر (ع) سپس بعضى از اولاد محمد بن على عريضى، و از فرزندان زيد شهيد از جمله برخى از فرزندان عيسى بن زيد شهيد وارد سمرقند شده و مردم اين ديار را تحت تأثير شخصيت والاى خود قرار دادند و سمرقند را به فدك متصل كردند [اسامى سادات مهاجران به سمرقند را به تفصيل در كتاب مهاجران آل ابوطالب ص 259- 261 مطالعه كنيد.]

گسترش فدك تا حدود ارمنستان

در قرن اول هجرى نامه ى حضرت على (ع) به اشعث بن قيس فرماندار آذربايجان، دلهاى مردم اين ديار را تسخير كرد [مضمون نامه ى امام على (ع) چنين بود: «فرماندارى براى تو وسيله ى آب و نان نيست بلكه امانتى است در گردن تو و تو نيز بايد مطيع مافوق باشى. درباره ى رعيت حق ندارى استبداد به خرج دهى. در مورد بيت المال به هيچ كارى جز با احتياط اقدام مكن. اموال خدا در اختيار توست و تو يكى از خزانه داران او هستى كه بايد آن را به دست من بسيارى و اميد است كه من رئيس بدى براى تو نباشم. والسلام» (نهج البلاغه، نامه ى 5.).] در قرن دوم هجرى ابراهيم فرزند امام محمدباقر (ع) به شهر گنجه از شهرهاى ارمنستان رفت و با قدوم خود اين سرزمين را به فدك پيوست. وى در سال 120 هجرى قمرى رحلت كرد و بقعه اش زيارتگاه خاص و عام