فاطمه و ساره، نمونه ى قائمات (ميهماندارى) - پاره پیامبر (صلی الله علیه و آله) نسخه متنی

فاطمه و ساره، نمونه ى قائمات (ميهماندارى)

شخصيت و كمال ساره در آن همه خدمت و پذيرايى از ميهمانان همسرش حضرت ابراهيم (ع) بود، بطوريكه او همواره براى خدمت به ميهمانان سرپا بود و قرآن در وصف اين بانوى نيكوكار و ميهمان نواز مى فرمايد: و َ نَبِّئْهُمْ عَنْ ضَيْفِ إِبْراهِيمَ [حجر/ 51.] وَامْرَأَتُهُ قائِمَةٌ... [هود/ 71.] از ميهمانان ابراهيم خبردارشان كن در حالى كه همسرش (ساره) سرپا بود... و ى در پذيرايى از ميهمانان همسرش آنچنان مهارت داشت كه حتى وقتى ميهمان ناخوانده اى وارد مى شد، طولى نمى كشيد كه به بهترين وجه مورد پذيرايى قرار مى گرفت: .

.. فَمَا لَبِثَ اَنْ جاءَ بِعِجْلٍ حَنيذٍ. [هود/ 69.] .

...طولى نكشيد كه گوساله اى بريان حاضر آورد.

شايد بر اثر اين صفت كمال يعنى ميهمان نوازى بود كه خداوند در سن پيرى حضرت اسحاق و حضرت يعقوب را توسط ميهمانان ابراهيم (ع) به وى بشارت داد: .

.. فَبَشَّرْناها بِإِسْحاقَ وَ مِنْ وَراءِ إِسْحاقَ يَعْقُوبَ [هود/ 71.] فاطمه ى زهرا (س) نيز نمونه ى قائمات در اسلام است كه آنقدر براى تهيه ى نان و غذا جهت فرزندان و ميهمانان زحمت مى كشيد و سرپا بود كه بدنش دچار آسيب مى گرديد. [مسند احمد بن حنبل، ج 6، ص 289؛ جامع ترمذى، ص 3409، سير اعلام النبلاء، ج 2، ص 125؛ ذخائر العقبى طبرسى، صص 51.] با اين تفاوت كه ساره با وفور و فراوانى اموال حضرت ابراهيم (ع) به پذيرايى از ميهمانان مى پرداخت و فاطمه ى زهرا (س) در عين تنگدستى و با ايثار از ميهمانان شوهرش پذيرايى مى كرد. به عنوان نمونه نقل شده است كه مرد گرسنه اى در مسجد مدينه اظهار داشت: اى مسلمانان، از گرسنگى به تنگ آمده ام، مرا ميهمان كنيد.

پيامبر اكرم (ص) فرمود: چه كسى اين مرد را امشب ميهمان مى كند؟ حضرت على (ع) گفتند: من اى رسول خدا.

كمى بعد حضرت على (ع) او را با خود به منزل برد و وقتى وارد منزل شد، از فاطمه ى زهرا (س) پرسيد: آيا در منزل چيزى داريم؟ ميهمان گرسنه اى آورده ام.

حضرت زهرا (س) فرمود:

ما عِنْدَنا اِلّا قُوت الصَّبِيَّة ولكِنّنا نُؤَثِر بِهِ ضَيْفُنا. [امالى طوسى، ص 190، وسائل الشيعه، ج 6، ص 323.] چيزى جز به اندازه ى خوراك دختر بچه اى نداريم اما امشب از خود مى گذريم و از ميهمانمان پذيرايى مى كنيم.

پيامبر اكرم (ص) چون فدك را به فاطمه ى زهرا (س) بخشيدند نيازمندان را از ياد نبردند و بيشتر درآمد آن را بين مستمندان تقسيم مى كردند.

آداب سفره ى فاطمه

فاطمه ى زهرا (س) در آداب غذا خوردن و بهداشت مى فرمود:

فِى الْمائِدَةِ اثْنَتَى عَشْرَةَ خِصْلَة يَجِبُ عَلى كُلِّ مُسْلِمٍ اَنْ يَعْرِفَها.

اَرْبَعَ مِنْها فَرْضٌ وَ اَرْبَعَ سُنَّةَ وَ اَرْبَعَ تَأْديبٌ.

فَاَمَّا الْفَرْض: فَالْمَعْرِفَةَ، و الرِّضا، وَالتَّسْمِيَةَ، وَالشُّكْر. و َ اَمَّا السُّنَّةَ: فَالْوُضُوءُ قَبْلَ الطَّعام، وَالْجُلُوس عَلى جانِبِ اْلاَيْسَر، وَالْأكل بِثَلاث اَصابِعَ وَلَعقُ الْاَصابع. و َامَّا التَّأْديب: فَالْأكْلُ مِمّا يَليكَ، وَ تَصغيرُ اللُّقْمَة، وَتَجْويدُ الْمَضْغ، وَ قِلَّةُ النَّظَر فى وُجُوهِ النّاس. [نفائس اللباب، ج 3، ص 124؛ وسائل الشيعة، ج 16، ص 539؛ من لا يحضره الفقيه، چ 2، ص 115؛ الخصال، ج 2، ص 83.] در سفره دوازده خصلت است كه بر هر مسلمان واجب است آنها را بشناسد. چهار تاى آن واجب و چهار تاى آن سنت و چهار تاى ديگر ادب است.

اما چهار تاى واجب عبارتند از:

1) معرفت خدا، 2) رضا و خشنودى پروردگار، 3) بسم اللَّه گفتن، 4) شكر نعمات پروردگار.

اما چهار تاى سنّت: 5) وضو قبل از طعام، 6) نشستن به روى طرف چپ بدن، 7) پاك كردن انگشتان، 8) استفاده از سه انگشت.

اما چهار تاى ادب: 9) خوردن از آنچه پيش روى اوست، 10) كوچك گرفتن لقمه، 11)خوب جويدن غذا، 12) كم نگاه كردن به صورت اين و آن.

آرى، حجم غذا بايد كم باشد و لقمه كوچك برداشته شود تا امكان تأثير شيره ى هاضمه بر روى غذا و جويدن آن به حدّ كافى ميسّر باشد. همچنين، پيش و بعد از صرف غذا و به هنگام غذا خوردن فعاليت شديد فكرى و جسمى نباشد تا امكان هضم بهتر باشد.

تقسيم كار در خانه

روزى پيامبر اكرم (ص) وارد خانه ى فاطمه (س) شدند و از وضع زندگى آن حضرت سؤال كردند. فاطمه (س) در پاسخ عرض كرد:

يا رَسولَ اللَّه لَقَد مَجِلَت يَداىَ مِنَ الرَّحاء أطحَنَ مرَّةً وَأعْجُنُ مَرَّةً. [مسند احمد بن حنبل، ج 6، ص 298؛ بحارالانوار، ج 43، صص 84 و 85.] اى پيامبر خدا، دستانم بر اثر كار كردن با آسياب تاول زده و زخم شده است. گاهى گندم آرد مى كنم و زمانى به خمير كردن آرد مى پردازم.

بنا به توصيه ى پيامبر اكرم (ص) كارهاى خارج از منزل به عهده ى على (ع) و كارهاى داخل خانه به عهده ى فاطمه زهرا (س) بود و البته على (ع) عملا از پيامبر اكرم (ص) آموخته بود كه در كارهاى منزل نيز همكارى و هميارى كند، چنانكه خود فاطمه (س) مى فرمود:

قد مَجِلَتْ يَداىَ مِنَ الرَّحى، لَيْلَتى جَميعاً اُديرُ الرّحى حَتّى أصْبَحَ وَ اَبُوالْحَسَن يَحْمِلُ حَسَناً و حُسَيْناً. [بحارالانوار، ج 43، صص 84 و 85 و 134؛ كنز العمال، ج 15، ص 507، مسند احمد بن حنيل ج 6، ص 298.] هر دو دستم در اثر آرد كردن با آسياب دستى زخم شده است، ديشب تا به صبح آسياب مى كردند و ابوالحسن، حسن و حسين را به دوش داشت.

در عين حال، كارهاى خانه آنقدر زياد و طاقت فرسا بود كه خدمتكارى به نام فضه گرفتند و به طور مساوى كارهاى منزل را با وى تقسيم كردند.

سلمان مى گويد: روزى ديدم باز فاطمه ى زهرا (س) خود آسياب مى كند و عرضه داشتم:چرا خود را به زحمت مى اندازيد در حالى كه فضه در كنار شماست؟ حضرت فرمود:

اَوْصانى رَسولُ اللَّهِ اَنْ تَكُونَ الْخِدْمَةٌ لَها يَوْماً وَلِىَ يَوماً فَكان اَمْس يَوْم خِدْمَتِها وَالْيَومُ يَومُ خِدْمَتى. [مسند احمد بن حنبل، ج 3، ص 150؛ بحار الانوار، ج 43، ص 76.] پيامبر خدا به من توصيه فرمود كه كارهاى خانه را با وى تقسيم كنم: يك روز براى او يك روز براى من. ديروز روز خدمت وى بود و امروز روز خدمت من است.

پاره ى پيامبر، الگوى آزادگان

و قتى سلمان فارسى فاطمه ى زهرا (س) را ديد كه چادرى ساده بر سر دارد، گفت: عجبا! دختران شاهان ايران و روم پارچه هاى زربفت مى پوشند و بر كرسيهاى طلا مى نشينند و دختر رسول خدا با چه لباس ساده اى؟!

فاطمه ى زهرا (س) فرمود:

يا سَلْمان اِنَّ اللَّهَ ذَخَّرَ لَنَا الثّيابَ والْكَراسِىّ لِيَوْمٍ اخَر. [بحارالانوار، ج 8، ص 303.] اى سلمان، خداوند لباسهاى زينتى و كرسيهاى طلايى را براى ما در آخرت ذخيره كرده است.

على (ع) به هنگام بازگشت از سفرى يك جفت النگوى نقره براى فاطمه (س) سوغات آورد. وقتى پيامبر اكرم (ص) طبق معمول به ديدن فاطمه (س) آمدند و آن النگوها را در دست او و پرده اى منقش را آويزان ديدند، ديدار خود را كوتاه كردند. فاطمه (س) اندوهناك شد و گفت: تاكنون پدرم چنين ديدارى نداشتند. پس، بى درنگ حسن و حسين عليهماالسلام را فرا خواند و النگوها را همراه با پرده خدمت آن حضرت فرستاد تا ميان تهيدستان تقسيم كنند.

پيامبر اكرم (ص) فرمودند: درود بر فاطمه كه با اين كارش خداوند پوشش و النگوهايى از زيورهاى بهشتى به او خواهد پوشاند. [بحارالانوار، ج 43، ص 84.] در روايات ديگر آمده است كه پيامبر اكرم (ص) سه بار به فاطمه (س) فرمودند: پدرت به فدايت.

البته اسلام از زنان مسلمان نخواسته است كه كاملشا دست از مظاهر زينت بشويند و تقواى فاطمه (س) تا اين حد نيز به دو جهت بود: يكى اينكه پاره ى پيامبر (ص) بود و مى بايست همچون آن حضرت خود را كاملاً از قيود مادّى و دنيوى آزاد سازد و به زينتهاى معنوى بيارايد، و ديگر اينكه شرايط زمان و مكان طورى بود كه اغلب مردم گرسنه و تنگدست بودند و قناعت و سادگى پيامبر (ص) و نزديكانش در سطح ساير مردم اثر بسيار سودمندى در صبر و استقامت آنان داشت، چنانكه يك بار فاطمه ى زهرا (س) از پدر تقاضاى خدمتكارى كرد و آن حضرت با توجه به شرايط آن روز فرمودند: در مسجد چهار صد نفرند كه خوراك و پوشاك ندارند، و اگر خصلتاً از خدا نمى ترسيدم مسلّماً آنچه از درخواست كرده اى به تو مى دادم. اى فاطمه، من نمى خواهم پاداش معنوى خانه دارى تو را به خدمتكار منتقل كنم. [بحارالانوار، ج 43، ص 85.] آنگاه پيامبر اكرم (ص) براى آسان شدن كارهايش ذكر تسبيح را به فاطمه (س) آموختند كه به «تسبيح فاطمه» مشهور شد و تاكنون در ميان مسلمانان متداول است. [صحيح بخارى، ج 69، صص 6، و 7 و ج 8، ص 11؛ صحيح مسلم، ج 44، صص 97] 99.

فاطمه، الگوى مصرف (با توجه به شرايط زمان و مكان)

آرى، فاطمه ى زهرا (س) در زمانى كه مسلمانان در فقر و تنگدستى بسر مى برند، او نيز با اختيار خود مانند ديگران با فقر و سادگى كامل مى سازد و هر چه دارد حتى افطارىِ خود را به آنان ايثار مى كند. اما در سالهاى بعد كه فتوحات و غنائم بسيار نصيب مسلمانان مى شود، با نزول آيات 26- 28 سوره ى اسراء پيامبر اكرم (ص) خدمتكارى براى فاطمه (س) مى گيرند و نام او را «فِضّه» مى گذارند. در اين آيات، خداوند به پيامبر اكرم (ص) فرموده است: و َاتِ ذَالْقُرْبى حَقَّهُ وَالْمِسْكينَ وَابْنَ السَّبيلِ وَ لاتُبَذِّرْ تَبْذيراً... و بده حق خويشاوندان خويش و حق غريب و درويش، و در انفاقْ