لطفا منتظر باشید ...
تعليم گرفتن حكمت از پدر
فاطمه ى زهرا (س)، اين بانوى حكيمه، در كنار پدر حكمت آموز خويش درسهاى حكمت مى آموخت. به عنوان نمونه، پيغمبر اكرم (ص) به حكمت سرماى بهار اشاره كردند و فرمودند:
«اغتنموا برد الرّبيع»:
گفت پيغمبر ز سرماى بهار گفت پيغمبر ز سرماى بهار تن مپوشانيد ياران زينهار تن مپوشانيد ياران زينهار
زآنك با جان شما آن مى كند زآنك با جان شما آن مى كند كان بهاران با درختان مى كند كان بهاران با درختان مى كند
ليك بگريزيد از سرد خزان ليك بگريزيد از سرد خزان كان كند كو كرد با باغ و رزان كان كند كو كرد با باغ و رزان
روزى در حالى كه باران مى بارد، فاطمه ى حكيمه از پدر پرسيد كه حكمت باران امروز چيست؟
گفت صدّيقه كه اى زبده ى وجود گفت صدّيقه كه اى زبده ى وجود حكمت باران امروزين چه بود حكمت باران امروزين چه بود
اين ز بارانهاى رحمت بود يا اين ز بارانهاى رحمت بود يا بهر تهديد است و عدل كبريا بهر تهديد است و عدل كبريا
اين از آن لطف بهاريات بود اين از آن لطف بهاريات بود يا ز پاييزىّ پر آفات بود يا ز پاييزىّ پر آفات بود
گفت اين از بهر تسكين غم است گفت اين از بهر تسكين غم است كز مصيبت بر نژاد آدم است كز مصيبت بر نژاد آدم است
گر بر آن آتش بماندى آدمى گر بر آن آتش بماندى آدمى بس خرابى درفتادى و كمى بس خرابى درفتادى و كمى
اين جهان ويران شدى اندر زمان اين جهان ويران شدى اندر زمان حرصها بيرون شدى از مردمان حرصها بيرون شدى از مردمان
[مثنوى مولوى، دفتر اول، 2046- 2065.] قرآن نه تنها از نظر معنى بلكه از نظر سبك در نهايت فصاحت و بلاغت و زيبايى و استحكام است، چنانكه خود مى فرمايد:
اللَّهُ نَزَّلَ أَحْسَنَ الْحَدِيثِ كِتاباً مُتَشابِهاً مَثانِىَ... [زمر/ 23.] خداوند زيباترين سخن را فرو فرستاد؛ كتابى كه (مطالب و كلمات آن) دو به دو شبيه و قرينه ى يكديگر است...
به شرايع و قوانين الهى نيز حكمت و احكام عملى گفته مى شود زيرا بجا و بمورد و به بهترين وجه و همراه با مناسب ترين و محكم ترين قوانينى است كه انسان را از ظلم و زشتى ها بازمى دارد و به عدل و ساير كمالات مى رساند.
فاطمه ى زهرا (س) كه در دامان پيامبر حكمت آموز و مكتب قرآن حكيم پرورش يافته،در قالب و سبكى ادبى شبيه به سبك قرآن كه مطالب و كلمات آن دو به دو شبيه و قرينه ى يكديگر است و به شيوه اى نه شعر و نه نثر بلكه برتر از آن دو، به بيان حكمتهاى الهى در توحيد و آفرينش جهان و خلقت انسان و بعثت پيامبر و حكمت قرآن و قوانين و احكام پرداخته است كه نمونه ى آن را از نظر مى گذارنيم:
حكمت توحيد
اَلْحَمْدُ لِلّهِ عَلى ما اَنْعَمَ: سپاس خداى را بر آنچه انعام كرد و َ لَهُ الشُّكْرُ عَلى ما اَلْهَمَ: و او را شكر براى آنچه الهام كرد و َ الثَّناءُ بِما قَدَّمَ: و حمد و ثنا به خاطر آنچه پيشكش فرمود مِنْ عُمُومِ نِعَمٍ ابْتَدَءَها: از عموم نعمتهايى كه آغاز كرد و َسُبُوغ الاءِ اَسْداها: و مواهب بيكرانى كه به ما ارزانى داشت و َ تَمام مِنَنٍ والاها: و عطاياى پياپى كه ما را مشمول آن كرد.
جَمَّ عنِ الْاِحْصاءِ عَدُدَها: نعمتهايى كه از شماره بيرون است تعدادشان و َ نَاى عَنِ الْجَزاءِ اَمَدُها: و قابل جبران نيست زمانشان و َ تَفاوَتَ عَنِ الْاِدْراكِ اَبَدُها: و خارج از ادراك است انتهايشان و َنَدَبَهُمْ لِاِسْتِزادَتِها بِالُّشكْرِ لِاِتِّصالِها: و بندگان را فراخواند براى شكرشان تا افزون و مستمر سازد مواهبشان و َاسْتَحْمِدَ اِلَى الْخَلائِق بِاِجْزالِها: و خلايق رابه حمد فراخواند براى تكميلشان و َثَنّى بالنَّدبِ الى اَمْثالِها: و آنان را تشويق كرد براى به دست آوردن همانندشان . و َاَشْهَدُاَنْ لا اِلهَ اِلَّا اللّه: و شهادت مى دهم كه معبودى نيست جز خدا، و َحْدَهُ لاشَريكَ لَهُ: يكتاست و شريكى نيست براى او ، كَلِمَةٌ جَعَلَ الْاِخْلاصَ تَأْويلَها: كلمه اى كه قرار داد اخلاص را به عنوان تأويل آن و َ ضَمَّنَ الْقُلُوب مَوْصُولَها: و دلهاى مشتاق گره خورده است با آن و َ اَنارَ فِى الْفِكْرِ مَعْقُولَها: و پرتوافكن گشته در انديشه دلايل عقلى آن؛ الْمُمْتَنِعُ مِنَ الْأبْصارُ رُؤْيَتُهُ: خدايى كه غير ممكن گشته است با اين چشمها ديدن او و َ مِنَ اْلاَلْسُنِ صِفَتُهُ: و با زبان بيان كردن صفات او و َ مِنَ الْاَوْهامِ كَيْفِيَّتُهُ: و با انديشه ها درك چگونگى و كيفيت ا و
پرتو نور سرادقات جلالش پرتو نور سرادقات جلالش از عظمت ماوراى فكرت دانا از عظمت ماوراى فكرت دانا
خود نه زبان در دهان عارف مدهوش خود نه زبان در دهان عارف مدهوش حمد و ثنا مى كند، كه موى بر اعضا حمد و ثنا مى كند، كه موى بر اعضا
هر كه نداند سپاس نعمت فردا هر كه نداند سپاس نعمت فردا حيف خورد بر نصيب رحمت فردا حيف خورد بر نصيب رحمت فردا
بار خدايا مهيمنىّ و مدبّر بار خدايا مهيمنىّ و مدبّر وز همه عيبى منزّهى و مبرّا وز همه عيبى منزّهى و مبرّا
ما نتوانيم حقّ حمد تو گفتن ما نتوانيم حقّ حمد تو گفتن با همه كرّوبيان عالم بالا با همه كرّوبيان عالم بالا
سعدى از آنجا كه فهم اوست سخن گفت سعدى از آنجا كه فهم اوست سخن گفت ورنه كمال تو وهم كى رسد آنجا ورنه كمال تو وهم كى رسد آنجا
حكمت آفرينش جهان و انسان
اِبْتَدَعَ الْاَشْياءَ لا مِنْ شَىْ ءٍ كانَ قَبْلَها: اشياء (جهان و موجودات) را ابداع نمود بى آنكه چيزى پيش از آن وجود داشته باشد و َ اَنْشَأَها بِلا اِحْتِذاءٍ اَمثِلَةٍ اِمْتَثَلَها: و همه ى آنها را پديد آورد بى آنكه الگو و نمونه اى قبل از آن باشد.
كَوَّنَها بِقُدْرَتِهِ: آنها را ايجاد كرد با قدرتش و َ ذَرَئَها بِمَشيَّتِهِ: و آنها را بيافريد با اراده اش مِنْ غَيْرِ حاجَةٍ مِنْهُ اِلى تَكْوينِها: بى آنكه نيازى داشته باشد به آفرينش آنها و َ لا فائِدةٍ لَهُ فى تَصْويرِها: و يا فايده اى برايش داشته باشد صورت بندى آنها اِلّا تَثْبيتاً لِحِكْمَتِهِ: جز براى برقرار كردن حكمتش و َ تَنْبيهاً عَلى طاعَتِهِ: و هشدار و آگاهى بر طاعتش و َ اِظْهاراً لِقُدْرَتِهِ: و آشكار كردن قدرتش و َ تَعَبُّداً لِبَرِيَّتِهِ: و عبوديت خلايقش و َ اِعْزازاً لِدَعْوَتِهِ: و عزّت بخشيدن به دعوتش.
ثُمَّ جَعَلَ الثَّوابَ عَلى طاعَتِهِ: سپس پاداش مقرر داشت براى طاعتش و َوَضَعَ الْعِقابَ عَلى مَعْصِيَتِهِ: و عقاب مقرر داشت براى معصيتش ، زيادَةً لِعبادِهِ عَنْ نِقْمَتِهِ: و رهايى بخشد بندگان را از نقمتش و َ حياشَةً لَهُمْ اِلى جَنَّتِهِ: و سوق دهد آنان را به سوى بهشتش.
حكمت بعثت پيامبر
و َ اَشْهَدُ اَنَّ اَبى مُحَمَّداً عَبْدُهُ وَ رَسُولُهُ: و گواهى مى دهم كه پدرم محمد بنده ى اوست و فرستاده اش.
اَخْتارَهُ وَ اَنْتَجَبَهُ قَبْلَ اَنْ اَرْسَلَهُ: برگزيدش و بيافريدش پيش از آنكه بفرستدش و َ سَمّاهُ قَبْلَ اَنِ اجْتَبَلَهُ: و براى اين مقام وى را نامزد كرد قبل از اينكه بيافريندش و َاصْطَفاهُ قَبْلَ اَنِ ابْتَعَثَهُ: و او را برگزيد قبل از آنكه برانگيزدش اِذِ الْخَلائِقُ بالْغَيبِ مَكْنُونَةٌ: آنگاه كه بندگان در عالم غيب از ديده پنهان بودند و َ بِسِتْرِ الْأَهاويلِ مَصُونَةٌ: و در پس پرده هاى، هول انگيز مصون بودند و َ بِنَهايَةِ الْعَدَمِ مَقْرُونَةٌ: و به آخرين مرز عدم مقرون بودند.
عِلْماً مِنَ اللَّه بِمائِلِ الاُمُور: اين از آن رو بود كه خداوند دانا بود به سرانجام امور. و َ اِحاطَةً بِحوادِثِ الدُّهُور: و احاطه داشت به رويدادهاى روزگاران و َ مَعْرِفَةً بِمَواقِعِ الْمَقْدُور: و شناخت كامل داشت به زمان وقوع مقدّرات و سرنوشتها .
اَبْتَعَثَهُ اللّهُ اِتْماماً لِاَمْرِهِ: خداوند او را مبعوث گرداند براى اتمام كارش و َ عَزيمَةً عَلى اِمْضاءِ حُكْمِهِ: و خواست وى را براى امضاء و اجراى حكمش و َ اِنفاذاً لِمَقاديرِ حَتْمِهِ: و تنفيذ مقدّرات حتميش.
فَرَأَى الْاُمَمَ فِرَقاً فى اَدْيانِها: پس، ديد كه امّتها فرقه فرقه شده اند در دينها عُكَّفاً عَلى نيرانِها: گروهى در حال اعتكافند بر گرد آتشها و َ عابِدَةً لِاَوْثانِها: و گروهى عبادت كننده اند براى بتها و َ مُنْكِرَةً لِلّهِ مَعَ عِرفانِها: و گروهى خدا را منكرند با اينكه او را مى شناسند.
فَانَارَ اللّه بِمُحَمَّدٍ (ص) ظُلَمَها: خداوند روشن ساخت با نور محمد ظلمتها را و َ كَشَفَ عَنِ الْقُلُوبِ بُهَمَها: و كنار زد از دلها تيرگيها را و َ جَلّى عَنِ الْاَبْصارِ غُمَمَها: و برطرف ساخت از جلوى ديدگان ابرها را.
قامَ فِى النّاسِ بِالْهِدايَةِ: او قيام كرد در ميان مردم با مشعل هدايت و َ اَنْقَذَهُمْ مِنَ الْغِوايَةِ: و آنان را رهايى داد از درّه ى ضلالت و َبَصَرَهُمْ مِنَ الْعَمايَةِ: و چشمانشان را بينا ساخت از كوردلى و َ هَداهُم اِلى الدّينَ الْقَويم: و آنان را رهنمون گشت به دين پايدار و َ دَعاهُمْ اِلَى الطَّريقِ المُسْتَقيم: و دعوتشان كرد به راه راست.
ثُمَّ قَبْضَهُ اللَّهُ اِلَيْهِ قَبْضَ رَأْفَةٍ: سپس جان او را به سوى خود گرفت و َاخْتِيارٍ وَ رَغْبَةٍ وَ ايثارٍ: با رأفت و اختيار و رغبت و ايثار.
مُحَمَّدٌ (ص) عَنْ تَعَبَ هذِهِ الدّار: و سرانجام محمّد (ص) از رنج اين سراى آسوده شد فى راحَةِ قَدْ حُفَّ بِالْمَلائِكَةِ الْاَبْرار: و هم اكنون قرار گرفته است در ميان فرشتگان ابرار و َ رِضْوان الرَّبِّ الْغَفّار: و خشنودى و رضوان پروردگار غفّار و َ مُجاوَرَةِ الْمَلِكِ الْجَبّار: و مجاورت و همسايگى فرمانرواى جبّار.
صَلَّى اللَّه عَلى اَبى نَبِيِّهِ درود خدا بر پدرم پيامبر او و َ اَمينِهِ عَلَى الْوَحْىِ وَ صَفِيِّهِ: و امين او بر وحى و برگزيده ى او و َ خِيَرَتِهِ مِنْ الْخَلْقِ وَ رَضِيِّهِ: و انتخاب شده ى او از ميان خلق و شخص مورد رضايت او. و َالسَّلامُ عَلَيْهِ وَ رَحْمَةُ اللّه و بَرَكاتِهِ: و سلام بر او باد و رحمت خدا و بركات او.
هدف بعثت تفرقه زدايى فَرَأَى الْاُمَمَ فِرَقاً فى اَدْيانِها...
پس ديد كه امّتها فرقه فرقه شده اند در دينها...
اين قسمت از كلام حكمت آموز فاطمه (س) تفسير اين آيه است كه مى فرمايد:
كانَ النّاسُ اُمّةً واحِدَةً فَبَعَثَ اللَّهُ النَّبِيّينَ مُبَشِّرينَ وَ مُنْذِرينَ وَ اَنْزَلَ مَعَهُمُ الْكِتابَ بِالْحَقِّ لِيَحْكُمَ بَيْنَ النّاسِ فيمَا اخْتَلَفُوا فيهِ... (بقره/ 213) مردم امّت واحدى بودند كه با هم به اختلاف پرداختند و خداوند پيامبران را نويددهنده و هشداردهنده برانگيخت و با آنان بحق كتاب آسمانى فرستاد تا ميان مردم در آنچه اختلاف كرده بودند حكم كند... و َ عَهْدٍ قَدَّمَهُ اِلَيْكُمْ قرآن كتاب عهدنامه ى خداست كه تقديم كرده آن را به شما قرآن همچون تورات و انجيل عهدنامه اى است ميان خدا و انسان و از اين رو به تورات «عهد قديم» و به انجيل «عهد جديد» و به قرآن «عهد اخير» گفته مى شود [سيد قطب: تفسير فى ظلال القرآن، ج 1، ص 82.]
از آن روزى كه ما را آفريدى از آن روزى كه ما را آفريدى وثيقت نامه اى بر ما نوشتى وثيقت نامه اى بر ما نوشتى
(نظامى گنجوى) امام صادق (ع) نواده ى فاطمه (س) مى فرمايد:
اَلْقُران عَهْدُ اللَّهِ اِلى خَلقِهِ فَقَدْ يَنْبَغى لِلْمَرءِ الْمُسْلِمِ اَنْ يَنْظُرُ فى عَهْدِهِ وَ اِنْ يَقْرَأُ مِنْهُ فى كُلِّ يَوْمٍ خَمْسينَ ايَة [و سائل الشيعه، ج 4، ص 849.] قرآن عهدنامه ى الهى است به آفريدگانش، بنابراين سزاوار است كه شخص مسلمان به عهدنامه اش بنگرد و روزى پنجاه آيه ى آن را بخواند. و َ النُّورِ السّاطِعُ وَ الضِّياءِ اللّامِع قرآن نور تابان و روشنايى رخشان در زمان آيةالله العظمى بروجردى پيرمردى روستايى به نام كربلايى كاظم تويسركانى، به امامزاده ى روستا رفت و در آنجا در حالتى ميان خواب و بيدارى به او گفته شد آيات نوشته شده بر بالاى ضريح را بخوان. وى اظهار داشت من سواد ندارم. باز گفته شد بخوان، مى توانى. وقتى چشم مى اندازد متوجه مى شود كه بخوبى مى تواند آيات را بخواند و بعداً درمى يابد كه خداوند وى را مشمول لطف بزرگى كرده و حافظ تمامى قرآن شده است. اهالى او را به قم نزد آيةاللَّه العظمى بروجردى بردند و در آنجا عده اى مأمور شدند كه وى را مورد آزمايش قرار دهند. استاد ما يكى از امتحان كنندگان بود. ايشان مى گفتند كتاب تفسير را به جاى قرآن به دستش داديم، بلافاصله گفت اين قرآن نيست اما با دست آياتى را كه لابلاى سطرها و عبارات كتاب بود نشان داد و گفت اينها آيات قرآن است. پرسيدم شما كه سواد ندارى چطور با اين سرعت اين آيات را از لابلاى مطالب كتاب تشخيص مى دهى؟ كربلايى كاظم اظهار داشت آيات قرآن نور مخصوصى دارند، من از نورشان آنها را تشخيص مى دهم.
حكمت قرآن
ثُمَّ الْتَفَتَتْ (ع) اِلى اَهْلِ الْمَجْلِسِ وَ قالَتْ: سپس فاطمه (س) رو به اهل مجلس كرد و فرمود:
اَنْتُمْ عِبادُ اللّهِ نَصْبُ اَمْرِهِ وَ نَهيِهِ: شماييد
اى بندگان خدا اى بندگان خدا
مسئولان امر و نهى او مسئولان امر و نهى او
و َ حَمَلَةُ دينِهِ وَ وَحْيِهِ: و حاملان دين و وحى او، و َ اُمَناءُ اللّهِ عَلى اَنْفُسِكُم: و نمايندگان خدا بر خويشتن و َ بُلَغاؤُهُ اِلَى الْاُمَم: و مبلّغان او به سوى امّتها و َ زَعيمُ حَقٍّ لَهُ فيكُم: و رهبر حق الهى در ميان شما و َ عَهْدٍ قَدَّمَهُ اِلَيْكُم: و (قرآن) عهد خدا كه تقديم كرده آن را به شما و َ بَقِيَّةٍ اِسْتَخْلَفَها عَلَيْكُم: و آثارى كه جانشين گرداند شما را بر آنها ، كِتابُ اللَّهِ النّاطِق: يعنى كتاب اللَّه ناطق و َ الْقُرْانِ الصّادِق: و قرآن صادق و َالنُّورِ السّاطِع: و نور تابان و َ الضّياءِ اللّامِع: و روشنايى رخشان؛ بَيِّنَةٌ بَصائِرُهُ: كتابى كه آشكار است دلايلش مُنكَشِفَةُ سَرائِرُهُ: و قابل كشف است اسرارش مُتِجَلِّيَةُ ظَواهِرُهُ: و پُر نور است ظواهرش مُغْتَبَطٌ بِهِ اَشْياعُهُ: و افتخار مى كنند به آن پيروانش ، قائِدٌ اِلَى الرِّضْوانِ اَتْباعُهُ: و به بهشت رضوان رهنمون است عاملان را ، مُؤَدٍّ اِلَى النِّجاةِ اسْتِماعُهُ: و به ساحل نجات مى رساند شنوندگان را؛ بِهِ تُنالُ حُجَجُ اللَّهِ الْمُنَوَّرَةُ: با آن مى توان رسيد به دلايل روشن و نورانى و َ عَزائِمُهُ الْمُفَسَّرَةُ: و واجبات تفسير شده، و َ محارِمُهُ الْمُخَدَّرَةُ: و محرّمات تشريح شده، و َالْبَيِّناتُهُ الْجالِيَةُ: و دلايل روشن و آشكار آن و َ بَراهينُهُ الْكافِيَةُ: و براهين كافى آن و َ فَضائِلُهُ الْمَنْدُوبَةُ: و فضايل مستحبى آن و َ رُخَصُهُ الْمَوْهُوبَةُ: و رخصتهاى اعطا شده ى آن و َ شرايِعُهُ الْمَكْتُوبَةُ: و شرايع و قوانين مكتوب آن. و َ طاعَتَنَا نِظاماً لِلْمِلَّةِ و َ اِمامَتَنا اَماناً مِنَ الْفِرْقَةِ و اطاعت و پيروى ما موجب نظام ملّت اسلام و امامت ما پناهى از تفرقه و پراكندگى است از آغاز تاريخ همواره دو نوع سياست جريان داشته است: يكى سياست الهى بر پايه ى توحيد و همبستگى به رهبرى پيامبران و امامان و عالمان راستين، و ديگرى سياست طاغوتى بر پايه ى شرك و تفرقه و جدايى به رهبرى زمامداران طاغوتى و استكبارى. زيرا به همان اندازه كه حيات و بقاى حكومت اسلامى و مردمى به نظر و وحدت ميان امّت بستگى دارد، حكومت طاغوتى و استعمارى به تفرقه و جدايى ميان مردم وابسته است، چنانكه فرعون با اين سياست بر مردم سلطنت و گردنكشى مى كرد (قصص/ 4).
فاطمه ى زهرا (س) در سخن حكيمانه ى خود مى فرمايد امامت براى حفظ نظام و تبديل افتراق امّت به وحدت است، چنانكه امام على (ع) آنچنان با تدبير الهى و صبر انقلابى اختلاف ميان مسلمانان را بعد از پيامبر (ص) به وحدت تبديل كردند كه مسلمانان به جاى جنگ و اختلاف داخلى به صدور انقلاب اسلامى پرداختند و در مدت كوتاهى دو امپراتورى عظيم و پهناور روم و پارس را به اسلام درآوردند و مصر و عراق و فلسطين را تصرف كردند.
