لطفا منتظر باشید ...
اماكن و آثار
طرح جايگزين شود.پژوهشى ميدانى درباره وضعيت مساجد مكه مكرمه
عبدالعزيز بن صقر الغامدى / حسين صابرى
1 ـ درآمد
يكى از مهم ترين رويكردهاى نوين در دانش جغرافيا، اهتمام به توزيع جغرافيايى مراكز خدمات عمومى است كه افراد، روزانه يا به صورت هفتگى و يا ماهانه، به آن ها نياز دارند. اين اهتمام از آنجا سرچشمه مى گيرد كه دانش جغرافيا به پراكندگى مكانى اين گونه مراكز و سنجش امكان ارائه كردن بهترين راه حل هاى ممكن تأكيد دارد; به گونه اى كه به عملكرد هر چه بهتر و آسان تر اين گونه مراكز بينجامد.
جغرافى دانان از اوايل دهه شصت(2) به اين گونه مطالعات اهتمام ورزيده اند. اما در اين ميان، موضوع ها و ابعادى نيز وجود دارد كه در محافل عربى ـ اسلامى به بررسى آن ها پرداخته نشده است. يكى از مهم ترين اين موضوع ها، پراكندگى جغرافيايى خدمات عمومى با روشى علمى و مبتنى بر تحليل جغرافيايى است.
از سويى شايد مسجدها كه خانه هاى خداست، با اهميت ترين مراكز همگانى باشندكه ما در زندگى روزانه با آن ها سروكار داريم و از جانب پروردگار خويش به اين سر و كار داشتن الزام شده ايم. چنان كه همگان مى دانند بر هر مسلمانى واجب است در هر روز
(1)1 ـ اين گفتار در هشتمين كنفرانس سازمان شهرهاى عربى در رياض، 12 رجب 1406هـ . ق. ارائه شده است.
2 ـ berry , 1967.
پنج بار نماز بگزارد و در اين ميان براى او شايسته و گاه بر او بايسته است كه اين نمازها را در مسجد به جاى آورد; چه، پيامبر خدا(صلى الله عليه وآله)در پاسخ آن عرب باديه نشين و نابينا كه به حضورشان آمده بود و از آن حضرت اجازه مى خواست تا در خانه خود نماز بگزارد چنين اجازه اى نداد و آن گونه كه بدين مضمون در روايت آمده است از او پرسيد: آيا صداى اذان را مى شنوى؟
او گفت: آرى. پيامبر(صلى الله عليه وآله) فرمود: پس (اين بانگ دعوت را) پاسخ بگوى.
اگر ما به مهم ترين خدمات اساسى چون خرده فروشى مواد غذايى، مدرسه، درمانگاه، بوستان محلى و از اين دست، كه شخص هر روزه بدانها نياز دارد نظرى بيفكنيم، خواهيم ديد اين خدمات هيچ كدام متعهد به اين امر نيستند كه در جاى خاص قرار داشته باشند يا در زمان معين خدمات خود را ارائه دهند، بر خلاف مساجد كه افراد مى بايست در اوقات معين در آن ها حضور داشته باشند و اين امكان نيز فراهم باشد كه در مكان هايى تقريبا نزديك به محلّ سكونت خود به آن ها دست يابند.
در پژوهشى كه اينك فراروى داريد و يكى از مهم ترين ابعاد آن «بررسى چگونگى توزيع مكانى مسجدها درمحله هاى مسكونى مختلف» است با اين ضرورت مواجه هستيم كه براى يافتن بسيارى از حقايقى كه احتمالا در پى بردن به اهميت توزيع مكانى مساجد دخالتى دارند، ناگزير مى بايست اصولى علمى مبتنى بر مطالعات ميدانى بنياد نهاده شود.
آنچه در اين نوشتار در اختيار شما قرار گرفته، مطالعاتى است از اين نوع كه شايد از بعد جغرافيايى نخستين مطالعه ميدانى در نوع خود باشد. در اين مطالعه، مساجد شهر مكه به عنوان نمونه اى براى ديگر شهرها مورد بررسى قرار گرفته است.
2 ـ اهداف مطالعه
هدف نهايى اين مطالعه، تلاش براى شناخت توزيع مكانى مساجد مكه است كه از دو رهگذر تعقيب مى شود:
1 ـ پى بردن به وضع كنونى مساجد از نظر ابعاد و خدمات مختلف كه بدان ها مربوط مى شود، يا استناد به ديدگاهى كه امامان جماعت و نمازگزاران يكايكِ مسجدهاىِ
موضوعِ مطالعه، دارند.
2 ـ تحليل مسافت كنونى خانه هاى مسكونى نمازگزاران از مساجد، بر اساس الگوى فعلى پراكندگى مسجدها در هر محله و رسيدن به ترسيمى از وضعيت مطلوبى كه در اين عرصه بايد به سوى آن حركت كرد.
3 ـ بيشينه مطالعه
تاكنون جغرافى دانان به مطالعه درباره مراكز گوناگون خدمات عمومى اهتمام ورزيده اند و اين مطالعه سه جنبه مهم را در بر داشته است:
