نام محله يا منطقه تعداد مساجد موجود - حج در آثار محیی الدین عربی (1) نسخه متنی

5 ـ 1 12 ـ سهولت رسيدن به مسجد; در مقايسه ميان فاصله مكانى و انگيزه درونى حضور در مسجد براى كسانى كه فاصله كمترى دارند، در اين پژوهش روشن شده است كه اكثريت معتقدند رسيدن به مساجد در وضعيت حاضر، دشوار نيست (جدول شماره7):

جدول شماره، ـ ميزان سهولت در رسيدن به مسجد

سهولت ياعدم سهولت دسترسىتعداد افراد در هر گزينه نسبت اين تعداد بهكلّ جامعه آمارى

دسترسى به مسجد آسان است54187%

دسترسى به مسجد دشوار است8113%

623100%

به نظر مى رسد ارائه كنندگان اين پاسخ، كه «دسترسى به مسجد آسان است» با برهان كسانى منطبق است كه نزديك ترين فاصله را با مسجد دارا هستند و با مشكلى به نام دورى خانه از مسجد دست به گريبان نيستد; چه، مشاهده مى كنيم كه حدود 85% از نمازگزاران از فاصله هاى نزديك و پياده به مسجد مى آيند.

مطالعه حاضر همچنين روشن ساخته است كه حدود 83% از پاسخ دهندگان (جامعه آمارى) نماز در مسجد را بدان دليل كه مسجد به خانه هاى آنان نزديك است برگزيده اند و تنها حدود 11% اظهار داشته اند: آمدنِ آنان به مسجد، به دليل قرائت خوب امام جماعت بوده و حدود 6% نيز اين امر را به وجود توقفگاه هاى خودرو و سهولت پارك و وسايل نقليه خود مربوط دانسته اند.

5 ـ 1 ـ 13 ـ وضعيت مساجد;در تحليل داده هايى درباره وضعيت عمومى مساجد، اين نتيجه ملاحظه شده است كه حدود 68% از مساجد به دست نيكوكاران ساخته شده و تنها حدود 32% از آن ها بناهاى دولتى هستند. اين خود بى گمان از ميزان تمايل نيكوكاران در ساخت و آبادانى مساجد از پايبندى آنان به اين فرمان الهى حكايت دارد كه فرمود:

} إِنَّمَا يَعْمُرُ مَسَاجِدَ اللهِ مَنْ آمَنَ بِاللهِ وَالْيَوْمِ الاْخِرِ...{⁽¹⁾ ;

«مساجد را تنها كسانى آباد مى كنند كه به خدا و روز واپسين ايمان دارند.»

از مجموع مساجد مورد مطالعه كه شمار آن ها به 153 مورد مى رسد، ملاحظه شده است كه در 62% از آن ها نماز جمعه برگزار مى شود. همچنين در نتيجه پژوهش حاضر، روشن شده است كه بيشتر مساجد از واحدهاى مسكونى براى امام جماعت و مؤذن برخوردار نيستند; چه، از ميان مساجد مورد مطالعه حدود 70 % فاقد واحد مسكونى بوده و تنها حدود 30 % از آن ها از واحد مسكونى براى امام جماعت و مؤذن مسجد برخوردار بوده اند.

5 ـ 1 ـ 14 ـوضعيت دستشويى هاى مساجد; درباره اين واحد، خدماتى كه به دليل نياز فراوان و روزانه به آن ها در مساجد از اهميت زيادى برخوردارند، پژوهش حاضر روشن ساخته است كه حدود 84% از مسجدهاى مورد مطالعه، داراى دستشويى هستند، كه اين خود درصدى مناسب است و تنها حدود 16% فاقد چنين امكاناتى هستند، هر چند البته اين وضعيت در حد همين درصد نيز پسنديده نيست.

5 ـ 1 ـ 15 ـمدارس ويژه حفظ قرآن; امروزه بيشتر مدارس حفظ قرآن درمجموعه مساجد جاى گرفته اند و در برخى از موارد داراى ساختمان هاى مستقلى در جوار مسجد هستند و در برخى ديگر نيز در داخل خود مسجد برگزار مى شوند. اين

1 . توبه : 18

مدارس هم از نظر دينى داراى اهميتى ويژه اند و هم فرزندان و جوانان جامعه را كهغالباً از دانش آموزان و دانشجويان هستند، به آمد و شد به مساجد و فراگيرى و تلاوتقرآن خو مى دهند.

در مطالعه حاضر اين نتيجه به دست آمده است كه در حدود 23% از مساجد مورد بررسى، مدارس حفظ قرآن وجود دارد و حدود 77% فاقد چنين مدرسه ها يا كانون هايى هستند. البته اين در حالى است كه مى دانيم عربستان از مدارس حفظ قرآن حمايت مى كند و به شركت كنندگان در اين مدارس مقررى هاى ماهانه اى اختصاص مى دهد و افزون بر اين، نيكوكاران نيز كمك هاى داوطلبانه اى در اختيار اين مدارس مى گذارند.

5 ـ 1 ـ 16 ـ برخوردارى مساجد از مؤذن; در مطالعه حاضر روشن شده است كه درصد مناسبى از مساجد داراى مؤذن هستند (جدول شماره 8):

جدول شماره 8 ـ وضعيت برخوردارى مساجد از مؤذن

وضعيت مسجدشمار مسجد در هر مورددرصد نسبت به كلّ جامعه آمارى

بدون مؤذن13085%

داراى مؤذن2315%

153100%

بى گمان مؤذنان در پاسداشت اذان در اوقات خاص آن و مراقبت و نظافت مسجد، نقش برجسته اى دارند و غالبا ـ در عربستان سعودى ـ به هنگام حضور نيافتن امام جماعت نيابت از او را عهده دار مى شود. از اين روى، وجود مؤذن از نيازهاى اوّليه هر مسجد است و اهتمام به اين امر از ضرورت ها دانسته مى شود.

اين نيز ناگفته نماند كه در عربستان سعودى اغلب مؤذنان، مانند امامان جماعت حقوق ماهيانه اى از دولت دريافت مى كنند.

5 ـ 1 ـ 17 ـ سطح علمى امامان جماعت; در بررسى وضعيت علمى و تحصيلى امامان جماعت مساجد مورد مطالعه، روشن شد كه حدود 37% آنان از مدرك تحصيلى معتبر برخوردار نيستند (جدول شماره 9):

جدول شماره 9 ـ وضعيت علمى و تحصيلى امامان جماعت مساجد

وضعيت مدرك تحصيلى*تعداد افراددرصد نسبت به كل در هر موردجامعه آمارى

بدون مدرك معتبر5737%

داراى تحصيلات تا كلاس ششم1611%

داراى تحصيلات تا ديپلم2516%

داراى تحصيلات دانشگاهى (مقطع ليسانس)4026%

داراى تحصيلات تكميلى (فوق ليسانس و دكترى)1510%

153100%

* به تفاوت نظام تحصيلى در عربستان و ايران توجه شود.

همانگونه كه در جدول مشاهده مى شود 26% از افراد جامعه آمارى، داراى مدرك دانشگاهى در حدّ ليسانس هستند كه اين درصدِ بسيار مناسبى است. به همين تعداد; يعنى حدود 26% نيز تحصيلاتى در حد پايان مقطع متوسطه يا پايان مقطع نخست تحصيلى (پايه ششم) دارند و جالب آنكه حدود 10% هم از تحصيلات تكميلى مانند فوق ليسانس برخوردار هستند. اين خود حاكى از اين نويد است كه دارندگان مدارج علمى بالا به عهده دار شدن جماعت روى آورده اند. اين امر به ويژه هنگامى اهميت مى يابد كه بدانيم چنين امامان جماعتى معمولا به خوبى از عهده قرائت قرآن، مسأله مخارج حروف و رعايت تجويد برمى آيند و ممكن است وجود چنين كسانى موجب اداى هر چه درست تر و زيباتر نماز شود و خود بر اقبال مردم به نماز جماعت بيفزايد.

ناگفته پيداست كه امام جماعت با چگونگى قرائت و نماز خود و با طول ندادن به نماز و سخت گيرى نكردن بر نمازگزاران، نقش مهمى را در ترغيب مردم به مسجد دارد و در صورتى كه روشى برعكس در پيش بگيرد، مى تواند موجب گريز مردم شود. اين حقيقت، هم در مطالعات ميدانى و نظرسنجى از نمازگزاران به اثبات رسيده است و هم نوع رفتار مردم آن را گواهى مى كند.

5 ـ 2 ـ 1 ـ پراكندگى كنونى مساجد مكه; براى آنكه بتوانيم تصويرى روشن از وضعيت كنونى مساجد مكه و پراكندگى آن ها درمناطق مسكونى مختلف اين شهر به

دست دهيم، به مطالعه اى ميدانى در سه محله يا منطقه مكه پرداختيم كه عبارتند از:

1 ـ منطقه عزيزيه

2 ـ منطقه زاهر

3 ـ منطقه جرول

براى رسيدن به دركى روشن از مساجد اين سه منطقه، نخست همايش ميدانى درباره اين محلّه ها انجام يافت، سپس مشاهدات به دست آمده بر روى نقشه ثبت گرديد و سرانجام مساجد موجود در اين مناطق بر روى نقشه علامت زده شدند. (جدول شماره 10).

جدول شماره 10ـ شمار مساجد موجود در سه منطقه مورد بررسى

نام محله يا منطقه تعداد مساجد موجود

عزيزيه27

زاهر39

جرول19

جمع85

براى پى بردن به فواصلى كه نمازگزاران از خانه تا مسجد طى مى كنند در هر يك از مساجد مورد مطالعه، چند مسجد به عنوان نمونه و همچنين شمارى از نمازگزاران در هر منطقه به عنوان نمونه انتخاب شدند و در مطالعاتى ميدانى، داده هايى درباره فاصله اى كه هر كدام از آنان سپرى مى كنند و نيز جهتى كه براى رسيدن به مسجد در پيش مى گيرند گردآورى شد.

در نقشه شماره 6 كه مربوط به منطقه عزيزيه است مشاهده مى كنيم كه در مورد بسيارى از مساجد فاصله زيادى از آن ها تا خانه هاى مسكونى مناطق اطراف وجود دارد. اين در حالى است كه در ديگر سوى در برخى از مناطق، به ويژه در جاهايى كه به خيابان هاى اصلى مشرف هستند، شاهد نوعى كار موازى و دوباره كارى هستيم.

در منطقه عزيزيه نكته قابل ملاحظه ديگر آن است كه فاصله هاى ميان مساجد و به تبع، فاصله هاى ميان خانه ها و مساجد، بيش از آن چيزى است كه در ديگر مناطق به چشم