تاريخ ساخت : 659ـ660 هجرى (1261م) درازا : 5/27 سانتى متر شماره ثبت : (2216/2)
اين كليد از برنج ساخته شده و طلاكوب گرديده است. بر دو روى پهناور بدنه كليد، نوشته هايى است كه امتداد آن را فرا گرفته ولى در قسمت هاى باريك آن، نقوش زنجيره اى و ساقه هاى كوچك گياهى است. اين كليد به دوره نخستين خليفه عباسى در قاهره، مستنصر بالله (659ـ660 هـ . ق.) باز مى گردد. نوشته ها: بر روى بدنه قسمت «الف» كليد، نوشتار طلاكوب با آيه كريمه: «ان أول بَيْت» تا «مقام ابراهيم» شروع مى شود و بقيه آيه تا آخر در قسمت «ب» بدنه كليد ادامه مى يابد و به دنبال آن، آيات 96 ـ 97 سوره آل عمران مى آيد و سپس عبارت : «الإمام المستنصر بالله أميرالمؤمنين» وجود دارد. احتمال مى رود خليفه نامبرده، نخستين خليفه اى باشد كه در زمان ظاهر بيبرس در مصر به اين لقب ياد شده است.
(1)1 . نكـ : سوردل، صص60 ـ 62
تاريخ ساخت : 743 هجرى (1342م) زمان سلطان صالح عماد الدين اسماعيل درازا : 34 سانتى متر ـ شماره ثبت : 2218/2 در ساخت اين كليد، برنج به كار رفته و سپس طلاكوبى شده است و دسته كليد با نقوشى از ساقه هاى گياهى و اشكال هندسى زينت داده شده است، ولى دو قسمت پهناور آن، تنها با نقوش تزيين شده است. اين كليد نيز به نخستين خليفه عباسى در قاهره (مستنصر بالله) منسوب است. نوشته ها: روى بدنه قسمت «الف» آن، آيه 96 و بخشى از آيه 97 سوره آل عمران ثبت شده و روى بدنه قسمت «ب» آن عبارت : «خلّد الله دولة الإمام بن الإمام المستنصر بالله أميرالمؤمنين» نوشته شده است و شايد اين آخرين كليدى باشد كه به نام او است و به «باب الرحمه» مربوط است و آن درى است در داخل كعبه كه از آن جا به بام كعبه راه دارد و در پشت ركن عراقى است. ابن جبير در سفرنامه خويش از اين در سخن گفته است.(2) و
تاريخ ساخت : 755 هجرى (1354م) زمان سلطان حسن بن محمد درازا : 32 سانتى متر ـ شماره ثبت : 2219/2
اين كليد از جنس برنج است و روى آن طلاكوب گرديده و به طورى كه روى كليد ثبت شده، به زمان سلطان ناصر; ناصرالدين حسن مملوكى، در دوره دوّم حكومتش باز مى گردد و بخش هايى از كليد، به وسيله نوشته هايى پر شده است، در حالى كه بر روى
(1)1 . در ميقات شماره 39، مقاله نخست «اشياى هنرى، تاريخى كعبه» ص118 به جاى پشت ركن عراقى، پشت ركن يمانى تايپ شده است كه بدينوسيله تصحيح مى شود. (3)2 . سفرنامه ابن جبير، ص121 ترجمه پرويز اتابكى، انتشارات آستان قدس رضوى، چاپ الو، 1370 3 . نكـ : سوردل، صص62 ـ 64
تاريخ ساخت : 743 هجرى (1342م) زمان سلطان صالح عماد الدين اسماعيل درازا : 34 سانتى متر ـ شماره ثبت : 2218/2 اين كليد از برنج ساخته شده و روى آن نقره كوب گرديده و آياتى از قرآن قسمت هاى عريض روى آن را پر كرده است; چنانكه در سطوح مكعبى كه در قسمت دسته آن مى باشد، نوشتارى وجود دارد و نيز نوشته هايى بر قسمت هاى مسطح حلقه كليد يافت مى شود و بر دو ضلع باريك آن، آية الكرسى ثبت شده است. بخش هاى باريك بدنه كليد هم با نقوشى تزيين يافته است و بر آن عبارتى ديده مى شود كه اين كليد را به «سلطان صالح عمادالدين اسماعيل» فرزند ملك ناصر مملوكى، نسبت مى دهد. در اين كليد پاره اى تعميرات به عمل آمده و يكى از دندانه هاى آن شكسته است. بر روى قسمت «الف» حلقه كليد آيه «نصر من الله و فتح قريب» و بر روى قسمت «ب» : «لااله الا الله، محمد رسول الله» نگارش يافته است. نوشته ها: بر سطح «الف» بدنه عريض كليد، دو آيه 1 و 2 سوره فتح تا «ما تقدّم من ذنبك و ما تأخّر» آمده و بر روى «ب»، بخشى از آيه 97 سوره آل عمران است. بر سطح «الف» مكعب دسته كليد عبارت : «هذا مفتاح الكعبة المشرفة شرّفها الله» و بر سطح «ب» آن عبارت: «...السلطان الملك الصالح بن الملك الناصر، فى سنة ثلث...» ذكر شده است و تاريخ ساخت بر مكعب ياد شده چنين است : «و أربعين و سبعمائة هجرية نبويّة» اين كليد داراى كيسه اى از ديباى سبز است كه با تارهاى نازك طلا، گل دوزى شده است و اندازه آن 18 ?12 سانتى متر مى باشد و نوشته هاى روى آن، كه با همان تارهاى زرّين نگاشته شده، به اين ترتيب مى باشد : «أمر بعمل هذا الكيس المبارك/ مولانا السلطان مراد» و در قسمت پايين آن : «أمر بتجديده مولانا/ حسين پاشا فى سنة 1045» سپس آيه : «أنّه من سليمان و انّه بسم الله الرحمن الرحيم» و بر روى ديگر كليد و بخشى از آيه 58 سوره نساء است كه بر قسمت ميانى دو طرف كيسه نگارش يافته است. (1)1 . نكـ : سوردل، صص67 ـ 68
ديگر بخش هاى آن تزييناتى مانند نقش ساقه هاى گياهى وجود دارد. نوشته روى اين كليد درشت و خوانا است و در قسمت هاى طلاكارى هاى آن از بين رفته است. نوشته ها: بر روى قسمت «الف» بدنه كليد، آيه 96 سوره آل عمران را; يعنى «اِنّ اوّل بيت» تا «فيه آيات بينات» مى خوانيم و بر روى قسمت «ب» آن، آيات 1 و 2 سوره فتح را تا «ليغفر لك الله ماتقدم من ذنبك و ماتأخّر» مشاهده مى كنيم و بر سه مكعب دسته كليد، بر روى الف آن، عبارت: «مما عمل لبيت الله... فى ايام مولانا السلطان حسن بن محمد الملك... لااله الاالله، محمد رسول الله، في سنة خمس و خمسين و سبعمائة» ثبت شده است. بدنه كليد به مكعبى منتهى مى گردد كه بر چهار ضلع آن نوشته شده است :«ممّا عمل لبيت الله/ الحرام فى ايام/ مولانا السلطان الملك حسن بن محمد» و برمكعب پس از آن «لااله/ الا الله محمد رسول/ الله فى سنة خمس/ و خمسين و سبعمائة» و بر مكعب سوم، كلماتى پراكنده از آيه 33 سوره توبه آمده است، ولى نوشته هاى روى حلقه كليد خوانا نيست، گرچه ما بر اين باوريم كه آن نوشته ها، آيه 59 سوره انعام مى باشد.
تاريخ ساخت : 795 هجرى، (1392م) زمان سلطان برقوق درازا : 34 سانتى متر ـ شماره ثبت : 222/2
اين كليد از برنز ساخته شده و سپس منقوش و طلاكوب گرديده و به عصر «سلطان ظاهر سيف الدين برقوق» باز مى گردد. نوشته ها تمام بخش هاى كليد; يعنى بدنه و مكعب هاى دسته آن را فرا گرفته است و نقش و نگين ها و ساقه هاى گياهى بر قسمت هاى بيضى شكل و دسته كليد يافت مى شود و چنانكه ملاحظه مى گردد، دستگيره برنجىِ آن، بعد از ساخت كليد، به آن ضميمه شده است. نوشته ها : بر دو روى پهناور آن، آياتى از قرآن خوانده مى شود، بر يك روى آن، آيه 96 سوره آل عمران: «انّ اول بيت وضع للناس للذى ببكة مباركاً و هدى للعالمين» و بر روى ديگرِ آن، قسمتى از آيه بعد از آن; يعنى آيه 97 سوره آل عمران آمده است، و
(1)1 . نكـ : سوردل، صص70، 71.
بر يكى از دو ضلع كم عرض بدنه «انا فتحنا لك فتحاً مبيناً» و بر قسمت كم عرض ديگرى، ادامه آيه دوم از سوره «فتح» آمده است. و بر چهار سطح مكعب هايى كه در انتهاى بدنه كليد است و دسته كليد را تشكيل مى دهد، عبارات زير توزيع شده است: لااله الاّالله محمد رسول الله/ عزّالله مولانا/ السلطان ملك الظاهر أبى/ سعيد برقوق/ ارسله بالهدى/ و دين الحق/ الله كافى من/ توكّل عليه/ سنة خمس و/ تسعين و سبعمايه. در دفتر موزه، در قسمت مربوط به اين كليد آمده است: اين كليد از قلعه ابى قير در مصر به موزه آورده شده است.
تاريخ ساخت : قرن 8 هجرى (14 ميلادى) در عصر سلطان سيف الدين درازا : 28 سانتى متر ـ شماره ثبت : 25/21
كليدى است از برنز كه روى آن طلاكوب شده و خطوطى پهناورتر از ميزان معمول كه در راستى بدنه ]و عرض آن[ كشيده شده است. همچنين نوشته هايى مشابه بر روى مكعب هاى دسته كليد وجود دارد ولى دو شكل بيضى دسته، با ساقه هاى گياهى زينت گرديده و حلقه اين كليد گم شده است. نوشته ها : بر قسمت «الف» روى بدنه كليد: اين آيه از سوره آل عمران را مى خوانيم : «ان اول بيت» تا «فيه آيات بينات» و بر قسمت «ب» بدنه آن، بقيه آيه تا «من استطاع اليه سبيلا» آمده است. چنانكه بر قاعده هاى دو مكعبى كه در دسته كليد است عبارت : «السطان الملك المظفر عزّ نصره» توزيع و تكرار شده است. نقوش روى دو منشور كروى شكل آن هم روشن مى باشد. ـ احتمال مى رود ملك مظفر، همان سلطان سيف الدين مملوكى 747 ـ 783 هـ . ق. (1346ـ1387م) باشد ـ اين كليد داراى كسيه دراز و بلندى از پارچه سفيد است كه آن را گلدوزى هايى با گل هاى كوچك آراسته است.
لطفا منتظر باشید ...
