بزرگان ری جلد 1

مى خواند كه به «سداد طريقه» معروفند (راحة العقل، 109)ابوحاتم با تأليفاتخويش به دفاع از مذهب اسماعيليه برخاست (غالب، 97)، تا جايى كه وى را با دوتن از يارانش، ابويعقوب سجستانى و محمد بن احمد نسفى، از اساطين دعوتاسماعيلى شمرده اند كه كوششهايشان اثر ملموسى درنشر فرهنگ اسماعيلى وفسلفه جديد آن داشته است (همدانى، عباس، 369 ؛ حسن، عبيدالله، 186).

سابقه دعوت اسماعيلى در ايالت جبال به مردى خلف نام مى رسد كه به گفتهنظام الملك (ص 253) عبدالله بن ميمون قدّاح وى را مأمور دعوت در ناحيه رى وقم و كاشان و آبه كردچون وى درگذشت پسرش احمد به جاى او دعوت رابرعهده گرفتاحمد بن خلف نيز مردى به نام غياث را جانشين خويش كرد وغياث پس از چندى همراه ابوحاتم كه به انجمن مؤمنان اسماعيلى پيوسته بود، بهدعوت پرداخت، اما چون وعده ظهور قريب الوقوع مهدى را در زمانى معين داده وچنين نشده بود، خلق از او برگشتند و وى ناگزير از چشم عامه پنهان شدسپس كاربر كسى ابوجعفر نام از خاندان خلف قرار گرفت، امّا ابوحاتم توانست رياستاسماعيليان را از آن خود كند (ح 300 ق) و با زبردستى امر تبليغ مذهب را به پيشبرد (همو، 252 255 ؛ نيز نك: ابن نديم، 188؛ استرن،57).

دعوت اسماعيلى در عهد عبيدالله تنها به يمن يا بحرين منحصر نماند، بلكه درهمه نقاط سرزمين اسلامى منتشر گشت، اما با وجود اين نتوانست ريشه هاىاستوارى بيابدپيروان اين آيين در ميان اكثريت سنّى مذهب، اقليتى بيش نبودند.آنان براى عمل نظامى آمادگى نداشتند، بلكه دعوتشان عمدتاً به اقناع عقلى و تأثيرو نفوذ فكرى و عملى گرايش داشت، يعنى لااقل در ايران دعوت به دست فلاسفه،علما و متفكران برجسته اى چون ابوحاتم رازى، نسفى، سجستانى و نظاير آنان بود.اينان از فلسفه استفاده شايان مى بردند و به ويژه تعليم مشهور اسماعيليه كه علم رافقط مى توان از امام ظاهر يا مستور دريافت كرد چه مستقيماً از خود او، چه از