بزرگان ری جلد 1

تفكرِ آنندابوحاتم پس از خالق يگانه و دو مخلوق اول، به سه نوع مادّه قائل است:اول آنكه صرفاً «وهمى» است و آن حالات نفس است؛ دوم «افراد» يا چهار طبع؛سوم عناصر يا «امّهات» كه از تركيب چهارطبع حادث مى شوند و از اختلاط آنهاجوهرهاى چهارگانه پديد مى آيند (ايرانيكا،I/315ايوانف، همان،141-142).

بعضى از نكات مورد قبول ابوحاتم كه درالرياضحميدالدين كرمانى آمده،اينهاست: نفس در ذات خود تام است، زيرا از عقل اول كه خود تمام است، منبعثشده است (ص 53)به همان ترتيب كه نفس منبعث از عقل اوّل تامّ است، هيولاىمنبعث از نفس نيز تام است.

همچنين است صورت منبعث از هيولى (ص 129)انسان نتيجه عالم در كلّيتآن است و وجود عالم از براى اوستبشر نظير كل عالم است و هيچ جزئى ازاجزاء عالم نظير او نيستاو جميع جواهر عالم را در خود جمع كرده است و بدينلحاظ عالم صغير خوانده مى شود (ص 127، 143)لكن انسان به سبب جوهرشريفى كه در او هست (نفس ناطقه) بر كل عالم فضيلت دارد (ص 148، 149).

يكى از نكات مهم در مجموعه فكرى و اعتقادى ابوحاتم اين است كه وى قدر رابر قضا مقدم داشته استوى در دو باب از كتابالزينةاز تقدم قدر بر قضا سخنگفته است (ج 2، ص 135 141)دليل وى نيز اين است كه قدر همان تقدير استو قضا تفصيل، تفصيل صورت نمى پذيرد، مگر بعد از تقدير ( نك : كرمانى،الرياض، 153).

آثار

1.الزينة فى الكلمات الاسلامية العربية، كتابى است در اصطلاحات اسلامى كهغير منظم تدوين شده استدر اين كتاب ابوحاتم كوشيده است كه همچون عالمىلغوى عمل كند و از ابراز عقيده شخصى خوددارى نمايد.