بزرگان ری جلد 1

الكشف و البيان فى تفسير القرآنو غير ذلك كه ذكر همگى موجب تطويل استدائماً نام برده و از هر يك از آنها به مناسبت مقام فصول و فقرات خارج از حدّ احصادر اين تفسير كبير عديم النّظير كه فى الواقع مصداق «كلّ الصّيد فى جوف الفرا»است نقل كرده است، پس با وجود اينها سكوت او از يكى از مشهورترين تفاسيردنيا و يكى از مهمترين تأليف استاد خود او يعنىكشّافلابد كاشف از اين است كهتأليف تفسير ابوالفتوح رازى يا قبل از شهرت و انتشار و وصول نسخ آن از مكهمعظمه كه در آنجا تأليف آن به اتمام رسيده بوده به بلاد ايران كه براى اين فقرههم لابد چند سالى وقت لازم بوده است و بنابراين شقّ اخير ممكن است كه تأليفتفسير مدّتى بعد از تأليفكشّافو اصلاً مدّتى بعد از وفات خود زمخشرى (يعنىبعد از 538) نيز صورت گرفته بوده است.

يك مسأله از خارج به طور حتم محقق و مفروغ عنه است و آن اين است كهتأليف تفسيرابوالفتوح رازى بنحو قطع و يقين و به دليل حسّى عيانى مؤخّر از سنه556 نمى تواند باشد زيرا كه يكى از نسخ همين تفسير موجوده در كتابخانه آستانقدس رضوى در مشهد مقدس (نمره 134) تاريخ كتابت آن صريحاً واضحاً و باكلمات تامّة نه به ارقام هندسى «سنه ستّ و خمسين و خمسمائة» است و نسخهديگر از همان كتاب و در همان كتابخانه (نمره 136) تاريخ استنساخ آن يك سال

1عين عبارت زمخشرى در آخر مجلد سوم ازكشّاف، طبع مصر، ص 298 از قرار ذيل است:«و هذه النّسخة هى نسخة الاصل الاولى الّتى نقلت من السّواد و هى امّ الكشّاف الحرميّةالمباركة المتمسّح بها المحقوقة ان تستنزل بها بركات السّماء و يستمطر بها فى السّنة الشّهباءفرغت منها يد المصنف تجاه الكعبة فى جناح داره السّلمانيّة الّتى على باب اجياد الموسومةبمدرسة العلّامة ضحوة يوم الاثنين الثالث و العشرين من ربيع الاخر فى عام ثمانية و عشرينو خمسمائة...الخ».