جان لاك مى گويد: از آنجا كه ما تصورى از موجود متناهى يعنى موجودى كه آغاز دارد داريم، قهراً تصورى اجمالى نيز از موجودى كه قديم است خواهيم داشت، يعنى از موجودى كه آغاز ندارد؛ زيرا همان گونه كه مقابل مفهوم موجود مى شود، مفهوم معدوم؛ همچنين مقابل مفهوم موجود با آغاز، مى شود مفهوم موجود بى آغاز.مفهوم قديم نيز در مقابل مفهوم حادث قرار دارد و لازمه فهم آن است.گاهى سلب مفهوم به حدّ مى خورد و گاهى اين سلب به محدود.در اينجا، سلب به حد خورده است.از اين طريق، فهم موجود بى آغاز يعنى قديم نيز، ممكن مى شود؛ در نتيجه عقل، وجود ازلى را به همين مقدار اجمالى كه از سلب آغاز به دست مى آيد، مى فهمد.باچنين دركى از ناحيه عقل ولو بالعرض و با واسطه از وجود ازلى، ديگر ضرورتى ندارد كه بگوييم تصور وجود ازلى، حتماً فطرى است نه عقلى.اينك عبارت جان لاك(144): به نظر من براى هر شخص دقيقِ عاقل، اگر هستى خود يا ديگرى را مطالعه كند درك يك وجود ازلى اى كه آغاز نداشته باشد، غير قابل اجتناب است وخود من يقين دارم، اين چنين تصور مدت نامتناهى را دارم؛ ولى اين نفى تصور آغاز كه در واقع نفى يك چيز مثبتى است، براى من تصور معينى از نامتناهى نمى دهد.و در قسمت ديگر(145 مى گويد: ولى بر فرض هم نوع بشر در همه جاى عالم، تصور خدا را داشت (كه تاريخ، عكس آن را نشان مى دهد)، باز دليل نمى شد كه آن تصور، تصورى فطرى است؛ به خصوص تصورى كه با نور عقل سازگار است.به طور طبيعى از هر لحاظ علم ما، مى توان استنتاج نمود كه خدائى وجود دارد؛ زيرا آثار عقل و قدرت خارق العاده، طورى به وضوح از صنعت آفرينش پيداست كه چون آفريده با شعورى در اين باب، مجدّانه بيانديشد، ناچار وجود بارى تعالى را كشف خواهد نمود.
لطفا منتظر باشید ...
