مقدمه - خوارج از دیدگاه نهج البلاغه نسخه متنی

مقدمه

بسم الله الرحمن الرحيم

شايد اين گفتار كه موقعيت و مقام نهج البلاغه كه پس از قرآن مجيد هيچ كتابى از لحاظ محتوا و مطالب به پايه ى آن نمى رسد در ميان مسلمانان درست شناخته نشده است گزاف نباشد و لذا اخيرا دانشمندان علوم دينى در حوزه ى مباركه ى قم، در اين نكته مى انديشيدند و اين ضرورت را كاملا احساس مى كردند كه اين كتاب با عظمت را در رديف كتب درسى قرار بدهند تا مطالب بلند آن مورد امعان نظر و دقت واقع گردد، كه اين موضوع خود گامى در راه شناساندن موقعيت اين كتاب است در اين ضمن جمعى از فضلاء حوزه به اين جانب پيشنهاد نمودند كه عهده دار تدريس آن شوم، البته براى من از نظر اينكه مشاغل زيادى داشتم و به علاوه خود را شايسته ى انجام اين وظيفه خطير نمى دانستم قبول اين پيشنهاد مشكل مى نمود ولى با اين وصف به جهت وفور علاقه اى كه به انجام اين هدف داشتم اين پيشنهاد را پذيرفتم و قبل از اينكه تدريس آن را آغاز كنم، مطالب اين كتاب گرانقدر را مورد مطالعه قرار داده، آنها را برحسب موضوع دسته بندى كردم و به طور كلى تعداد موضوعاتى كه كليه ى مطالب اين كتاب با آنها ارتباط دارد به 50 موضوع تقريبا بالغ گرديد. از آن پس بحث خود را كه صدها نفر از فضلاء و محققين در آن شركت مى كردند شروع كردم اين بحث در حدود يك سال و نيم در حوزه ى علميه ى قم ادامه داشت و در طى اين مدت اين چند موضوع مورد بحث و بررسى قرار گرفت:

1- بيت المال و قوانين مربوط به آن.

2- آغاز پيدايش گروه خوارج و نقشى كه آنها در ايجاد وقفه در راه پيشرفت اسلام داشتند.

3- وظائف فرمانروايان و شرايط رهبرى.

بعدا متاسفانه اين بحث تعطيل گرديد و موضوع سوم هم ناتمام ماند.

كتابى كه هم اكنون از نظر خوانندگان محترم مى گذرد مجموعه بحثهائى است كه با موضوع دوم ارتباط دارد. اين بحثها پس از آنكه از نوار پياده شده است به وسيله ى دانشمند ارجمند و فاضل محقق آقاى محمدتقى بشارت تنظيم گرديده است. انصافا ايشان در راه زحمات فراوانى را متحمل شده اند و تنها عاملى كه تحمل اين زحمات را برايشان آسان و نشاطبخش گردانيده بود. علاقه ى شديدى بود كه به پر شدن اين خلاء علمى در حوزه ى قم داشتند جزاه الله عن العلم و الاسلام خيرا.

در اين كتاب سعى شده است كه مبدء پيدايش گروه خوارج و طرز تفكر آنها و بلائى كه ركود و انجماد و انحراف فكرى آنها بر سر پيشرفت اسلام آورد مورد تحليل و بررسى قرار بگيرد.

البته هرگز نمى توان ادعا كرد كارى كه انجام شده است كامل و بدون نقص است ولى شايد گامى در راه تحقق بخشيدن به هدف محسوب گردد. و اميد كه با توفيق خداوند متعال گامهاى ديگرى را اساتيد و محققين در راه پيمودن اين راه بردارند. تا موقعيت و مقام نهج البلاغه و نقش سازندگى آن در ايجاد يك جامعه ى مترقى و كامل روشن گردد.

سقز- حسين نورى- 3 رمضان 1398

17 مرداد 1357

پيشگفتار

بسم الله الرحمن الرحيم

يكى از ايام شكوهمند حوزه ى مباركه ى قم روزهائى بود كه استاد گرانقدر آقاى حسين نورى بر كرسى تدريس نهج البلاغه قرار مى گرفت و از خرمن پر فيض دانش وى صدها نفر از فضلا و دانشجويان پرجوش دينى خوشه چين بودند.

جاذبه ى خطابه ها و سخنان حكيمانه ى حضرت اميرمومنان على عليه السلام و ابتكار استاد در انتخاب و بررسى مباحث موجب مى شد كه اين درس از ويژگى هاى خاصى برخوردار باشد.

يكى از امتيازات نهج البلاغه آن است كه طرح هر بحثى از مباحث آن انسان را به مخازن علوم و دانشهاى ديگر رهنمون مى گردد و مرغ انديشه ى آدمى را در فضائى بس بلند پرواز مى دهد استاد با احاطه ى كامل خود بر اين كتاب و مقام بلند علمى و آگاهى خاص از مسائل اسلامى بهتر و سريعتر مى توانست محصلين را به مقاصد علمى و مطلوبشان برساند، از اين رو بود كه روز به روز درس استاد شكوه بيشترى مى يافت و شور و اشتياق شاگردان و تعداد آنان هر روز افزونتر مى گشت.

اينجانب چون اين افتخار نصيبم شده بود كه بيشتر به محضرشان راه يابم و گاهى خصوصا از وضع ايشان با اطلاع شوم مى فهميدم كه چه زحمت بزرگى را قبول نموده و چگونه با كثرت مشاغل علمى و تحقيقات فقهى و التزام برفع مشكلات ارباب رجوع و پاسخ به مسائل خارج و داخل مملكت چند ساعت از اوقات شبانه روزى خود را صرف تحقيق و تنظيم مطالب اين بحث

سودمند مى نمايند.

طرز تدريس استاد اين بود كه ايشان با دقت خاصى ابتداء لغات و واژه ها را بررسى مى كردند سپس مطالبى را كه در شروح نهج البلاغه ذكر گرديده است مورد بحث و بررسى قرار مى دادند آنگاه با دقت و سليقه ى مخصوصى يكى از مسائل اصيل و مهم اسلامى "اجتماعى، فردى، سياسى، نظامى، اقتصادى، اعتقادى و اخلاقى" را به مناسبت كلام حضرت از ديدگاه نهج البلاغه مورد بحث قرار مى دادند، در اينجا بود كه از پرتو وسعت ذهن و ژرف نگرى معظم له سيل مطالب و نكات علمى بر دامنه ى افكار محصلين سرازير مى شد و آنها با دقت و توجه به ضبط و اخذ آن مى كوشيدند و برخى با استفاده از نوار بهتر و دقيقتر به جمع آورى مطالب همت مى نمودند، ولى متاسفانه به علتى كه فعلا از ذكر آن بايد خوددارى كرد اين درس تعطيل گرديد.

اينجانب كه علاقه ى وافرى به مباحث سازنده ى نهج البلاغه داشتم و افتخار بهره مندى بيشتر از حضور استاد گرانقدر را يافته بودم پس از كسب اجازه از محضرشان اين توفيق نصيبم گرديد كه مباحث معظم له را بذوق خويش تنظيم و تكميل كرده به صورت كتاب براى استفاده ى عموم مسلمانان درآورم.

استاد با عنايت و لطف خويش مرا تشويق كرده و در تمام مراحل ياريم نمودند، اكنون معترفم كه اگر خوانندگان حسن و كمالى در مباحث مى يابند از آن استاد بزرگ و اگر نقص و عيبى مشاهده مى فرمايند از آن من خواهد بود. بايد توجه داشت كه سلسله درسهاى استاد در چند جلد به ترتيب منتشر خواهد شد، ابتدا در نظر داشتيم چاپ يك قسمت از درسها را كه مربوط به قوانين بيت المال از ديدگاه نهج البلاغه است و مباحثش مهمتر مى نمود مقدم بداريم ولى براى جهاتى ابتداء به چاپ اين قسمت اقدام كرديم.

در اين كتاب چنانكه ملاحظه خواهيد كرد سه بخش مهم زندگانى شگرف حضرت على عليه السلام مورد بررسى قرار مى گيرد.

بخش اول: دوران سازندگى زندگانى آن حضرت و به عبارت ديگر دوران

مجاهدتهاى سازنده ى آن حضرت در زمان پيغمبر بزرگ اسلام "ص".

بخش دوم: دوره ى صرف نظر از تصدى مقام خلافت براى هدفى بالاتر و برتر.

بخش سوم: دوران فرمانروائى كه شامل فرازهائى حساس از زندگى اميرمومنان و نحوه حكومت و اداره ى اجتماع و اجراى عدالت خصوصا مقابله با غائله ى خوارج كه به واسطه ى ركود فكرى خود مشكل بزرگى در راه حكومت حضرتش به وجود آوردند.

يكى از ويژگى هاى اين بحث آنست كه سعى شده خطبه ها و كلمات مربوط به خوارج در نهج البلاغه به ترتيبى بيان شود كه آغاز شورش و عصيان اين گروه تا نابودى و سقوط آنها را مرحله به مرحله بيان كند. و در ضمن مباحث كتاب بحث مختصر و نسبتا جامعى درباره ى علم غيب پيامبران و ائمه هدى عليهم السلام و حدود و كيفيت آن از ديدگاه قرآن و نهج البلاغه به عمل آمده كه اميد است پاسخگوى بعضى شبهات و اشكالات باشد.

قم- محمد تقى بشارت