خوارج از دیدگاه نهج البلاغه نسخه متنی

از ديدگاه قرآن

در قرآن مجيد بيش از 50 مورد از عقل و مشتقات آن نام برده شده و در 16 مورد از اولواالالباب و در دو مورد از اولواالنهى كه صاحبان خرد مى باشند تكريم به عمل آمده است و در 16 مورد از تفكر و انديشه تمجيد شده است به اين ترتيب پيروان قرآن مكرارا به تعقل و انديشه دعوت شده اند.

قرآن در تشريح و توصيف حقايق جهان آفرينش خردمندان و انديشمندان را گواه مى گيرد و همواره روى سخن با آنها دارد و اين آئين نامه الهى همانقدر كه به تربيت اخلاقى و عملى مردم اهتمام دارد بيش از آن اندازه به تربيت فكرى و رشد عقلى جامعه عنايت به خرج مى دهد. و اصولا از نظر اسلام انگيزه بعثت پيامبران، شكوفان ساختن استعدادهاى بشرى و ايجاد ارتقاء عقلى جامعه است چنانكه حضرت اميرمومنان در مورد حكومت و فلسفه بعثت انبياء عليهم السلام مى فرمايد: و يثيروا لهم دفائن العقول. [ نهج البلاغه خطبه اول. ] يعنى پيامبران به اين منظور برانگيخته شدند تا بذرهاى عقل و استعداد بشر را شكوفا سازند.

بدون ترديد نخستين گام ترقى و اعتلاى انسانيت رشد عقلى است كه نتيجتا رشد اجتماعى و اقتصادى و عملى را هم به دنبال خواهد داشت.

پيامبران بزرگ الهى كه نقش اصلاح و سازندگى همه جانبه ى اجتماع را به عهده گرفته اند، در مرحله اول به بالا بردن سطح فكر و تعقل مردم و آگاهى بخشيدن به آنها مى پردازند.
و به عكس دشمنان انسانيت كه نقش استعمار و استثمار جوامع را ايفا مى كنند براى رسيدن به مقاصد غير انسانى خود نخست چراغ عقل و انديشه ى جامعه را خاموش و تخدير مى كنند. قرآن مجيد اين حقيقت را در ضمن جريان داستان فرعون كه طبق اصطلاح قرآن استضعاف كننده ى بنى اسرائيل بود و واژه استضعاف برحسب معنى گسترده خود شامل استعمار و استثمار و استبعاد مى گردد، با عبارت زيبا بازگو مى كند فاستخف قومه فاطاعوه [ زخرف آيه 54. ] يعنى فرعون به منظور رام و مطيع ساختن بنى اسرائيل در ابتدا تجهيزات فكرى آنها را سبك كرد يعنى عقل و فكر آنان را تخدير نمود [ به تفسير مجمع البيان و بيضاوى در تفسير آيه مراجعه بفرمائيد. ]

اين نكته نيز روشن است كه هرگاه كابوس جهل و فقدان رشد فكرى بر جامعه اى سايه افكند قهرا ذلت و بردگى نخستين فرآورده ى آن خواهد بود كه به دنبال آن تمام منابع مالى و ارزشهاى انسانى آن جامعه بيغما خواهد رفت.

بدترين جنبندگان

قرآن شديدترين توبيخ خود را متوجه گروهى مى سازد كه بر عقلهاى خود سرپوش نهاده و آن را به كار نمى گيرند، چنانكه در سوره انفال چنين تلاوت مى كنيم: ان شر الدواب عندالله الصم البكم الذين لا يعقلون [ آيه 22 سوره انفال. ] يعنى: بدترين جنبندگان در پيشگاه خداوند گروهى هستند كه از بازگو كردن حقايق لب فروبسته و بشنيدن آن گوش نمى دهند و عقل خود را به كار نمى اندازند.

تحصيل رشد عقلى

به اين نكته هم بايد توجه داشت كه جوينده يابنده است و يافتنى ها را بايد از راه صحيح دنبال كرد، تا به دست آورد. روى هين جهت براى رسيدن به رشد عقلى و تكامل انديشه نيز مقدماتى لازم است و يكى از مزاياى روشن قرآن اين
كتاب بزرگ آسمانى اين است كه راهگشاى اين مقدمات است و به منظور تربيت فكرى و ارتقاء عقل و انديشه ى انسانها آنان را در ضمن صدها آيه به دقت و تفكر در حوادث و وقايع زندگى و پديده هاى آفرينش دعوت مى كند تا از اين راه به رشد فكرى و ارتقاء عقلى برسند.

يك آيه و هشت علم

براى نمونه اين آيه كه يكى از آيات اين كتاب مقدس است مردم را به فراگرفتن 8 علم در راه آشنائى با پديده هاى گوناگون خلقت ترغيب مى نمايد:

ان فى خلق السموات و الارض و اختلاف الليل و النهار و الفلك التى تجرى فى البحر بما ينفع الناس و ما انزل الله من السماء من ماء فاحيا به الارض بعد موتها و بث فيها من كل دابه و تصريف الرياح و السحاب المسخر بين السماء و الارض لايات لقوم يعقلون. [ آيه 163 سوره ى بقره. ]

نخستين علم مورد توجه قرآن علم مربوط به اجرام كيهانى است كه در سايه ى آن به رازهاى شگرفى از عالم آفرينش پى مى بريم مخصوصا به عظمت و وسعت عالم خلقت واقف مى گرديم.

امروز بر اثر توسعه ى اين علم دانشمندان به مقدار وزن و حجم و درجات نور ستارگان پى برده و با فورمولهاى دقيق و متدهاى علمى پرده از روى اسرار آنها برداشته اند. به منظور اطلاع از آخرين نظريه هاى علمى در مورد ستارگان استاد اخيرا كتابى را به رشته ى تاليف درآورده اند كه در همين نزديكى ها با توفيق خداوند در دسترس قرار خواهد گرفت ولى در اينجا به مناسبت آشنائى مختصرى با رازهاى اجرام آسمانى، قسمتى، از مطالب آن كتاب را كه مربوط به مقدار جرم و حجم سيارات [ سيارات اصطلاحا به كراتى گفته مى شود كه ذاتا تاريك مى باشند و از منابع نور كسب روشنائى و حرارت مى كند مانند زمين ما كه تاريك است و از خورشيد كسب روشنائى مى كند. ] منظومه ى خورشيدى و جرم و حجم و نور برخى از ستارگان [ ستارگان اصطلاحا به كراتى مى گويند كه خود سرچشمه ى نور و حرارت مى باشند مانند خورشيد ما. ] مى باشد از نظر
خوانندگان محترم مى گذرانيم.