خوارج از دیدگاه نهج البلاغه نسخه متنی

همانطور كه خوارج در زمان حكومت حضرت على "ع" چنين بودند خوارج ديگر نيز در جوامع ديگر چنين خواهند بود، يعنى افرادى كه برنامه ى كار خود را بر اساس تعقل و مال انديشى استوار نكنند در هر جامعه اى كه باشند جز ذلت و سقوط چيزى به بار نخواهند آورد، از اين رو رهبران عاليقدر اسلام به جامعه هشدار مى دهند كه عقل خود را تقويت كنند و در اجتماع دوشا دوش خردمندان قدم بردارند و هرگز حركات چشمگير بى خردان كم عمق آنها را فريب ندهد حضرت صادق "ع" مى فرمايد پيامبر اسلام فرمود: تنها با مشاهده نماز و روزه ى زياد شخصى بوجود او افتخار نكنيد تا عقلش را نيز بسنجيد اگر عقلش در ترازوى امتحان سنگين از كار درآمد آن وقت وجود او در اجتماع مايه ى مباهات است. [ اذا رايتم الرجل كثير الصلاه و كثير الصوم فلا تباهوا به حتى تنظروا كيف عقله "اصول كافى ج 1 ص 26 حديث 28.". ]

اسحاق بن عمار از همسايه اش كه نماز زيادى مى خواند و روزه بسيار مى گرفت، در حضور حضرت صادق "ع" تمجيد كرد حضرتش به وى هشدار داد كه عقلش در چه حد است؟ اسحاق گفت از لحاظ عقل تعريفى ندارد، حضرت فرمود: در اين صورت او از نماز و روزه اش نتيجه مطلوب را به دست نخواهد آورد. [ ... كيف عقله؟ قال قلت له: جعلت فداك ليس له عقل قال لا يرتفع بذلك منه "اصول كافى ج 1 ص 24 حديث 19.". ]
رابطه عقل با پاداش

امام صادق فرمودند: هرگاه در حضور شما از اعمال كسى تمجيد و تعريف كردند شما مراتب تعقل و انديشه ى او را در نظر بگيريد زيرا پاداش و ثواب اعمال با درجات عقل بستگى كامل دارد. [ اذا بلغكم عن رجل حسن حاله فانظروا فى حجسن عقله فانما يجازى بعقله "اصول كافى ج 1 ص 12 حديث 9. ]

روزى در محضر پيامبر اسلام شخصى را به نيكوئى ياد كردند و صفات گوناگون نيكو برايش برمى شمردند. حضترش فرمودند:

كيف عقل الرجل؟ عقلش چگونه است حضار آن مجلس گفتند ما از كوشش او در عبادت و كارهاى خيرش سخن مى گوئيم شما از عقل او سوال مى كنيد؟ فرمود: پيشرفتهاى انسانى و طى مدارج و مقامات قيامت تنها با نردبان عقل پيموده مى شود. [ ان الاحمق يصيب بحمقه اعظم من فجور الفاجر و انما يرتفع العباد غدا فى الدرجات و ينالون الزلفى من ربهم على قدر عقولهم تحف العقول باب مواعظ النبى و حكمه ص 44 چاپ لبنان". ]

فقر مالى و فقر عقلى

در مقايسه ى فقر مالى و فقر عقلى شايد در بدو امر ركود اقتصادى و فقر مالى مهمتر جلوه كند، ولى از نظر رهبران اسلام فقر عقل و ركود فكرى بدترين فقرها و از بين بردن آن حياتى ترين وظيفه انسانها است زيرا با تكامل عقل به كليه سعادتها از جمله رشد اقتصادى نيز مى توان نائل گشت.

چنانكه پيامبر بزرگ اسلام مى فرمايد: هيچ فقرى بدتر از جهل، و هيچ ثروتى سودمندتر از عقل نيست. [ لا فقر اشد من الجهل و لا مال اعود من العقل "كافى ج 1 ص 20. ]