خوارج از دیدگاه نهج البلاغه نسخه متنی

در مورد نشانه هاى عقل و عقلاء نيز احاديث بسيار از پيشوايان بزرگ
اسلام رسيده است كه اين نشانه ها در حقيقت تست هائى هستند كه به وسيله آنها درجات عقل و انديشه افراد سنجيده مى شود نكته ى مهم در اين مورد اين است كه اين تست ها چون بر اساس كردار و صفات اخلاقى افراد استوار است در ضمن اينكه راه اساسى براى شناخت كامل انسانها است پى بردن به آنها نيز معمولا آسان است، اينك براى نمونه به ذكر قسمتى از اين روايات مبادرت مى شود:

الف- حضرت رسول اكرم "ص" فرمودند دوست داشتن مردم نيمى از خرد است [ التودد الى الناس نصف العقل. ]

ب- حضرت اميرمومنان فرمودند: درجات عقل به وسيله ى اين شش موضوع شناخته مى شود:

1- معامله.

2- معاشرت.

3- مقام و موقعيت اجتماعى.

4- معزول شدن از مقام.

5- توانگرى.

6- تهيدستى [ ناسخ التواريخ جلد حضرت امير و منظور اين است كه در هر يك از اين 6 حال طرز رفتار انسان مبين درجه عقل و انديشه اوست. ]

ج- و نيز حضرتش در حديث ديگر اين سه موضوع را حاكى از مراتب انديشه عقل اشخاص معرفى نمودند:

1- چه كسى را انسان به عنوان قاصد براى رساندن پيغام خود انتخاب مى كند.

2- چه مطالبى را انسان مى نويسد و به عنوان اثر فكرى خود معرفى مى نمايد.
3- چه چيز را به عنوان هديه به اشخاص تقديم مى كند. [ نهج البلاغه. ]

د- حضرت صادق در ضمن حديثى كه تمام اوصاف و كردار نيك را علامت عقل و نادرستى ها را نشانه ى جهل معرفى مى كند مى فرمايد خير وزير عقل و شر وزير جهل است [ اصول كافى ج 1 فصل عقل و جهل. ] يعنى انسان عاقل نيت و هدف و كردار و سخن و خوى و خلقش همه نيك و انسان جاهل به عكس نيت و كردار و سخن و اخلاقش همه بد است

ه- و نيز آن حضرت مى فرمايد: هر كس به هر اندازه كه روح حسن معاشرتش بيشتر و اجتماعى تر باشد به همان نسبت عاقلتر است. [ اكمل الناس عقلا احسنهم خلقا. ]

و- حضرت كاظم "ع" فرمودند:

عاقل كسى است كه هنگامى كه از راه مشروع به ثروت و مال رسيد از شكر و سپاسگزارى خداوند غفلت نكند و هنگام دست يافتن به كارهاى حرام پايدارى خود را حفظ كند تا آلوده نشود. [ يا هشام ان العاقل الذى لا يشغل الحلال شكره و لا يغلب الحرام صبره "اصول كافى ج 1 ص 16". ]