تجلیات حکمت معنوی در هنر اسلامی نسخه متنی

در دوره اول يعنى دوره شرق كه عصر اديان و اساطير است،صورت نوعى عقلى وحقيقت حاكم
بر افكار و اعمال «خدا انگارى »يا نحوى اعتقاد به الوهيت آميخته به شرك است ⁽³⁾ ،از اينجا اصل
و مبدا و معاد همه چيز به خدا يا خدايان رجوع داده مى شود.در اين دوره مردم به هنگام نظر
و عمل رجوع به كلام خدا يا خدايان مى كنند،و همه شئونات حيات اين جهانى و آن جهانى
آدمى در دين يا ميتولوژى معين مى شود
.حتى نحوه نشستن و برخاستن و خوابيدن و آتش
درست كردن نيز مطابق دين يا ميتولوژى انجام مى گيرد.دراين دوره سعى آدميان در اين بود
كه به مبادى ازلى تشبه جويند.هنرمند اين دوره وجودخود را مهبط الهام خدا يا خدايان
مى دانست و اين بر قدر او على الخصوص شاعران كه در اين تفضل برتر بودند مى افزود
.از اين
رو هنرمند متكفل ابداع يا محاكات عالم قدسى و مظاهر اين عالم بود.با اين
وصاف «حقيقت شرق » ⁽⁴⁾ نسبت به ادوار بعدى،دايره مركزى است.اما وجه ميتولوژيك اين دوره
در حقيقت اولين حجابى است كه از نسخ تفكرشهودى و الهامى عارض بر تفكر آسمانى و وحى
الهى شرق حاصل مى گردد.هنرميتولوژى نيز نسبت به هنر دينى چنين وضع و مقامى دارد.

اين هنر گرچه اولين حجاب هنر دينى است اما به يك اعتبار صورت ممسوخ هنردينى هنوز
از عالم غيب بيگانه نشده است.اگر چه موضوع بنيادى اين هنر همان طاغوت وخدايان و
ارواح هستند،اما به هر تقدير تفكر شهودى و حضورى غالب در اين دوره نشانه آثار تفكر
معنوى دينى است كه اولياء و انبياى اديان حامل آنند.هنرمند در چنين جهانى از غيب و عالم
قدس حكايت مى كند و غالبا به سوى عالم خداى قهر مى رود،چنان كه مصريان و آشوريان و
سومريان و يونانيان رفته اند.

در اين دوره صورت خيالى متكفل وصف الوهيت مبدا يا خدايان
است تا وصف جهان و انسان طبيعى.در حقيقت طبيعت نيز براى هنرمند اين عصر حقيقت
physis ما قبل يونانى چنين است.از اينجا
ما وراء الطبيعى خود را متجلى مى سازد.چنانكه
(symbolic) بر زبان عبارت مسلط مى گرددو بشر در ساحت خيال سكنى
زبان رمزى
مى گزيند و عقل فقط در مقام پيشگويى حوادث است.هنوزبراى آدمى خدايان و قدسيان
(pantheon) به نمايش در
اصالت دارند.