تجلیات حکمت معنوی در هنر اسلامی نسخه متنی

به قول «ا.ه.كريستى »در كتاب
ميراث اسلام،اشيائى كه مسلمين چه براى مقاصد مذهبى و چه به جهت امور عادى مى سازند
بى اندازه با نقش ونگار است كه انسان گاهى گمان مى كند.اين اجسام وراى ساختمان،داراى
روح اسرار آميزى هستند.

با توجه به مقدمات فوق،معمارى نيز كه در هنر اسلامى شريفترين مقام را داراست،همين
روح اسرار آميز را نمايش مى دهد.معماران در دوره اسلامى سعى مى كنند تا همه اجزاء بنا را
به صورت مظاهرى از آيه هاى حق تعالى ابداع كنند،خصوصا در ايران،كه اين امر در دوره
اسلامى به حد اعلاى خويش مى رسد.از اينجا در نقشه ساختمانى و نحوه آجر چينى و نقوشى
كه به صورت كاشى كارى و گچ براى و آيينه كارى و...كار شده است،توحيد و مراتب تقرب به
حق را به نمايش مى گذارند و بنا را چون مجموعه اى متحد وظرفى مطابق با تفكر تنزيهى
دينى جلوه گر مى سازند:

از اين روست كه مى بينيم بهترين و جاودانه ترين آثار يا در مساجد و يا برگرد مزارامام معصوم
با ولى اى از اولياى خدا متجلى مى گردد كه سرتاسر مزين به آيات الهى،اعم از نقش و خط
است.نمونه هايى از آن مظاهر و تجليات را كه الهامات غيبى بر دل مؤمنان خداست ياد
مى كنيم تا ببينيم چگونه بخشى از تاريخ تمدن بشرى ماده مى گردد تا صورت دينى به خود
بگيرد.

معمارى اسلامى چون ديگر معماريهاى دينى به تضاد ميان فضاى داخل و خارج وحفظ
مراتب توجه مى كند.هنگامى كه انسان وارد ساختمان مى شود،ميان درون و بيرون تفاوتى
آشكار مشاهده مى كند.اين حالت در مساجد به كمال خويش مى رسد،به اين معنى كه آدمى با
گشت ميان داخل و خارج،سير ميان وحدت و كثرت،و خلوت و جلوت مى كند.هر فضاى
داخلى خلوتگاه و محل توجه به باطن،و هر فضاى خارجى جلوتگاه ومكان توجه به ظاهر،
مى شود.بنابر اين،نمايش معمارى در عالم اسلام،نمى تواند همه امور را در صرف ظاهر به
تماميت رساند و از سير و سلوك در باطن تخلف كند.