تفسیر نمونه جلد 2

پدران خود در جاهليت داشتند نعم الهى را ياد كنند بلكه بيشتر و برتر «1».

همين معنى يا شبيه آن را ساير مفسران از ابن عباس يا غير او نقل كرده‏اند كه اهل جاهليت بعد از حج مجالسى تشكيل مى‏دادند براى تفاخر به پدران و شرح امتيازات آنها و يا در بازارهايى همچون بازار عكاظ، ذى المجاز، مجنه كه تنها جاى داد و ستد نبود بلكه مركز ذكر افتخارات (موهوم) نياكان بود جمع مى‏شدند و به اين كار مى‏پرداختند «2».

تفسير: حج رمز وحدت مسلمين جهان است

‏
اين آيات هم چنان ادامه بحثهاى مربوط به حج است گر چه اعراب جاهليت مراسم حج را با واسطه‏هاى متعددى از ابراهيم خليل گرفته بودند ولى آن چنان با خرافات آميخته شده بود كه اين عبادت بزرگ و انسان‏ساز را كه نقطه عطفى در زندگى زوار خانه خدا و موجب تولد ثانوى آنها است از صورت اصلى و فلسفه‏هاى تربيتى خارج و مسخ كرده بود و مبدل به وسيله‏اى براى تفرقه و نفاق ساخته بود.

در نخستين آيه قرآن مى‏فرمايد:" هنگامى كه مناسك (حج) خود را انجام داديد ذكر خدا گوئيد همانگونه كه پدران و نياكانتان را ياد مى‏كرديد بلكه از آن بيشتر" (فَإِذا قَضَيْتُمْ مَناسِكَكُمْ فَاذْكُرُوا اللَّهَ كَذِكْرِكُمْ آباءَكُمْ أَوْ أَشَدَّ ذِكْراً).

عظمت و بزرگى در پرتو ارتباط با خدا است نه مباهات به ارتباط موهوم به نياكان منظور از اين تعبير اين نيست كه هم نياكان را ذكر كنيد و هم خدا را بلكه اشاره‏اى است به اين واقعيت كه اگر آنها به خاطر پاره‏اى از مواهب لايق يادآورى هستند پس چرا به سراغ خدا نمى‏رويد كه تمام عالم هستى و تمام نعمتهاى جهان از ناحيه اوست منبع جميع كمالات و صاحب صفات جلال و جمال و ولى نعمت‏

1) مجمع البيان، جلد 1 صفحه 297.

2) روح المعانى، جلد 2 صفحه 89 و قرطبى، جلد 2 صفحه 803 و تفسير كبير، جلد 5 صفحه 183 و فى ظلال القرآن، جلد 1 صفحه 289 و برهان، جلد 1 صفحه 203.