تفسیر نمونه جلد 2

همگان است.

در اينكه منظور از" ذكر خدا" در اينجا چيست؟ اقوال زيادى در ميان مفسران ديده مى‏شود ولى ظاهر اين است كه تمام اذكار الهى را بعد از مراسم شامل مى‏شود در واقع بايد خدا را بر تمام نعمتهايش مخصوصا نعمت ايمان و هدايت به اين مراسم بزرگ شكر گويند و آثار تربيتى حج را با ياد الهى تكامل بخشند.

در اينجا قرآن مردم را به دو گروه تقسيم مى‏كند، مى‏فرمايد:" گروهى از مردم مى‏گويند خداوندا! در دنيا به ما (نيكى) عطا فرما ولى در آخرت بهره‏اى ندارند" (فَمِنَ النَّاسِ مَنْ يَقُولُ رَبَّنا آتِنا فِي الدُّنْيا وَ ما لَهُ فِي الْآخِرَةِ مِنْ خَلاقٍ). «1»

1)" خلاق" به گفته راغب به معنى فضائل اخلاقى است كه انسان كسب مى‏كند و در اينجا به گفته مرحوم" طبرسى" به معنى نصيب و بهره آمده است (كه نتيجه آن فضائل اخلاقى است)." و گروهى مى‏گويند پروردگارا به ما در دنيا (نيكى) عطا كن و در آخرت (نيكى) مرحمت فرما و ما را از عذاب آتش نگاهدار" (وَ مِنْهُمْ مَنْ يَقُولُ رَبَّنا آتِنا فِي الدُّنْيا حَسَنَةً وَ فِي الْآخِرَةِ حَسَنَةً وَ قِنا عَذابَ النَّارِ).

در حقيقت اين قسمت از آيات اشاره به خواسته‏هاى مردم و اهداف آنها در اين عبادت بزرگ است بعضى جز به مواهب مادى دنيا نظر ندارند و چيزى غير از آن از خدا نمى‏خواهند بديهى است آنها در آخرت از همه چيز بى بهره‏اند.

ولى گروهى هم مواهب مادى دنيا را مى‏خواهند و هم مواهب معنوى را بلكه زندگى دنيا را نيز به عنوان مقدمه تكامل معنوى مى‏طلبند و اين است منطق اسلام كه هم نظر به جسم و ماده دارد و هم جان و معنا و اولى را زمينه‏ساز دومى مى‏شمرد و هرگز با انسانهاى يك بعدى يعنى آنها كه در ماديات غوطه‏ورند و براى آن اصالت قائلند، يا كسانى كه به كلى از زندگانى دنيا بيگانه‏اند سازگار نيست.

در اين كه منظور از" حسنة" در اين آيه چيست؟ تفسيرهاى مختلفى براى آن‏