تفسیر نمونه جلد 2

و دشمنى است.

سپس مى‏افزايد:" نشانه دشمنى باطنى او اين است كه وقتى روى بر مى‏گرداند و از نزد تو خارج مى‏شود، كوشش مى‏كند كه در زمين فساد به راه بيندازد، و زراعت و چهارپايان را نابود كند (با اينكه مى‏داند) خدا فساد را دوست ندارد" (وَ إِذا تَوَلَّى سَعى‏ فِي الْأَرْضِ لِيُفْسِدَ فِيها وَ يُهْلِكَ الْحَرْثَ وَ النَّسْلَ وَ اللَّهُ لا يُحِبُّ الْفَسادَ).

آرى اين گونه خداوند پرده از روى كار آنها بر مى‏دارد و درون قلبشان را براى پيامبرش آشكار مى‏سازد، زيرا اگر اينها در اظهار دوستى و محبت، به پيامبر اسلام (ص) و پيروان او صادق بودند هرگز دست به فساد و تخريب نمى‏زدند، و به زراعتها و دامها، بيرحمانه هجوم نمى‏آوردند، ظاهر آنان دوستى خالصانه است، اما در باطن، بى رحم‏ترين، و سرسخت‏ترين دشمنانند.

بسيارى از مفسران، احتمال داده‏اند كه مقصود از جمله" إِذا تَوَلَّى" همان مساله قبول ولايت و حكومت است، يعنى منافقان هنگامى كه به مرحله‏اى از حكومت و سلطه برسند، دست به فساد و خرابى زده و ظلم و ستم را در ميان بندگان خدا به راه مى‏اندازند و به خاطر ظلم و ستم آنها آباديها رو به ويرانى مى‏گذارد، دامها هلاك مى‏شوند، و جان و مال مردم بر باد مى‏رود».

" حرث" به معنى زراعت، و" نسل" به معنى اولاد است، و بر اولاد انسان و غير انسان اطلاق مى‏شود، بنا بر اين هلاك كردن حرث و نسل به معنى از ميان بردن هر گونه موجود زنده است، اعم از موجودات زنده نباتى، يا حيوانى و انسانى.

1) تفسير الميزان، جلد 2 صفحه 96- در تفسير مجمع البيان و ابو الفتوح رازى و تفسير كبير ذيل آيه مورد بحث نيز به اين معنى اشاره شده است، ولى اين قول با شان نزول آيات سازگار نيست، هر چند مفهوم آيه وسيع و گسترده است.