آشنايى با اين سوره سوره ارجمند «رحمن» كه در آستانه پربركت آن ايستاده ايم، پنجاه و پنجمين سوره قرآن شريف است. جالب است كه پيش از آغاز ترجمه آيات و تفسير آنها به نكاتى از شناسنامه آن بنگريم: 1 - نام بلندآوازه اين سوره نام ارجمند اين سوره، همان گونه كه گذشت، «رحمن» است، و «رحمن» نام مقدس و شكوهبار خداست كه در اين آيات به عنوان آموزگار قرآن، پديدآورنده انسان و ارزانى دارنده و آموزش دهنده نعمت بيان وصف گرديده است. اين واژه مقدس از آغازين آيه اين سوره برگرفته شده است كه مى فرمايد: الرَّحْمنُ عَلَّمَ الْقُرْآنَ خَلَقَ الْإِنْسانَ عَلَّمَهُ الْبَيانَ خداوند بخشاينده، قرآن را آموخت، انسان را آفريد و به او سخن گفتن آموخت. 2 - فرودگاه آن درباره فرود آيات پربركت اين سوره دو نظر رسيده است: 1 - به باور گروهى از جمله «ابن عباس» همه آيه هاى اين سوره در مكّه و در كنار كهن ترين معبد توحيد و تقوا فرود آمده و تنها يك آيه آن - كه آيه 29 مى باشد - در مدينه فرود آمده است. 2 - امّا از ديگر سو گروهى از جمله «حسن» بر آنند كه همه آيه هاى اين سوره در مدينه بر قلب پاك پيامبر فرود آمده است. گفتنى است كه از اين دو ديدگاه، ديدگاه نخست مشهور و معروف مى باشد. 3 - شمار آيه ها و واژه ها و حروف آن در مورد شمار آيات اين سوره نيز ديدگاه ها متفاوت است: 1 - به باور بيشتر مفسران و محدثان شمار آيات اين سوره هفتاد و هشت آيه است. 2 - امّا به باور برخى اين سوره داراى هفتاد و هفت آيه مى باشد. 3 - و برخى نيز شمار آيات اين سوره را هفتاد و شش آيه عنوان ساخته اند. گفتنى است كه اين سوره از 351 واژه و 1436 حرف پديد آمده است. 4 - پاداش تلاوت اين سوره درباره برترى و فضيلت اين سوره و پاداش تلاوت آن روايات متعددى رسيده است؛ براى نمونه: 1 - از پيامبر گرامى آورده اند كه فرمود: من قرأ سورة الرحمن رحم الله ضعفه و ادى شكر ما انعم الله عليه.(118) هر كس سوره مباركه «رحمن» را تلاوت كند، خدا به ناتوانى او در سپاس نعمت ها رحمت مى آورد و حق سپاس نعمت هايى را كه به او ارزانى داشته است، خودش ادا مى كند. 2 - و نيز از هفتمين امام نور حضرت كاظم (ع) آورده اند كه: لكلِّ شى ءٍ عروس، و عروس القرآن سورة الرحمن جلّ ذكره.(119) براى هر چيزى عروسى است و عروس قرآن، سوره مباركه رحمن است. 3 - از امام صادق (ع) آورده اند كه: لاتدعوا قراءة القرآن و القيام بها، فانها لاتقر فى قلوب المنافقين و تأتى ربّها يوم القيامة فى صورة آدمىّ فى احسن صورة و اطيب ريح حتى تقف من الله موفقاً لا يكو ن احد اقرب الى الله منها...(120) تلاوت سوره مباركه رحمن و قيام به آموزش درس هاى آن را هرگز رها نكنيد، چرا كه اين سوره هرگز در دل هاى نفاق گرايان و اصلاح ناپذيران استقرار نمى يابد، و خدا آن را در روز رستاخيز در چهره انسانى - كه داراى زيباترين سيما و دل انگيزترين و خوشبوترين رايحه است - قرار مى دهد. آن گاه در نزديك ترين جايى كه از همگان به خدا بيشتر تقرب دارد مى ايستد. خدا از او مى پرسد: چه كسى در دنيا به مفاهيم و معارف و درس هاى تو ارج نهاد و تو را تلاوت كرد و به مقررات تو عمل نمود؟ او در پاسخ پروردگارش نام هايى را برمى شمارد و با آمدن نام هر كس، چهره او نيز در برابر ديدگان مردم سپيد و درخشان مى گردد. در اين هنگام خداى فرزانه به آنان خطاب مى كند كه: اينك شما مى توانيد در مورد هر آن كس كه بخواهيد شفاعت كنيد و آنان بسيارى را شفاعت مى كنند و شفاعت آنان به لطف خدا مورد قبول قرار مى گيرد و به آنان پيام مى رسد كه همگى شما وارد بهشت پرطراوت و زيبا شويد و در هر كجاى آن خواستيد زندگى كنيد. 4 - و نيز آورده اند كه فرمود: يجب اَن يقرأ الرّجل سورة الرحمن يوم الجمعة... لازم است كه هر انسان خردمند و توحيدگرايى در هر جمعه اى سوره رحمن را تلاوت كند و هر گاه به آيه «فباى آلاء ربّكما...» رسيد، در پاسخ بگويد: «لا بشيى ءٍ من آلائك رب اكذب» پروردگار، هيچ يك از نعمت هاى تو را دروغ نمى شمارم... 5 - دورنمايى از مفاهيم آن اين سوره ارجمند با نام بلند و با عظمت خداى بخشاينده و نعمت دهنده آغاز مى گردد و پس از برشمردن پاره اى از اوصاف بلند و شكوهبار او به ترسيم پرتوى از ارزنده ترين نعمت هاى خدا بر بندگان مى پردازد و از نعمت هاى ظاهرى و باطنى و مادى و معنوى بسيارى سخن مى گويد؛ به همين دليل برخى از مفسران اين سوره را سوره مهر و رحمت، پاره اى سوره نعمت و موهبت، و برخى روايات نيز آن را عروس قرآن عنوان داده اند. در اين سوره افزون بر ترسيم ستونى از نعمت هاى مادى و معنوى خدا به انسان در اين جهان و جهان ديگر، از عذاب و كيفر عادلانه نيز براى تبهكاران و دوزخيان سخن دارد و در جاى جاى اين سوره، پس از برشمردن نعمت هايى چند، روى سخن را در آيه اى به انسان هاى خردمند و خردورز و حق شناسى و اصلاح طلب و اصلاح پذير مى كند كه: «فباى آلاء ربكما تكذبان»(121) اينك كدام يك از نعمت هاى پروردگار خويش را دروغ مى شماريد؟! با اين بيان اگر بخواهيم مفاهيم و معارف متنوع اين سوره را دسته بندى كنيم، از جمله با اين عناوين روبه رو مى شويم: 1 - رمز رحمت گسترده خدا، 2 - خوان پربركت و رنگين نعمت ها، 3 - سرچشمه همه موهبت ها يا قرآن شريف، 4 - آفرينش انسان، 5 - نعمت بيان و آموزش آن، 6 - نعمت خورشيد، ماه، ستارگان، درختان، 7 - نعمت ميزان و قانون و عدالت... و يا پديده نظم و حساب در زندگى انسان، 8 - نعمت زمين و مواهب آن، 9 - ميوه هاى رنگارنگ، 10 - نخل هاى پرشكوه، 11 - دانه هاى گوناگون غذايى و دارويى، 12 - گل ها و گياهان خوشبو و روح بخش، 13 - شناخت نعمت يا راه هاى شناخت نعمت آفرين، 14 - آفرينش پريان، 15 - آفرينش خاور و باختر، 16 - نعمت درياها و ذخائر گرانبهاى آنها، 17 - نعمت كشتى بر امواج آب ها، 18 - پديده پر اسرار مرگ، 19 - سرچشمه نعمت ها و زندگى ها، 20 - گناهكاران...، 21 - قيافه هاى مجرمان، 22 - دوزخ و عذاب سراى آخرت براى ستمكاران، 23 - پرواپيشگان و دو باغ بهشت و ويژگى هاى آنها، 24 - پاداش نيكوكارى... و نيز مفاهيم و معارف ديگرى كه خواهد آمد.
لطفا منتظر باشید ...
