تبويب نهج البلاغه - حکومت حکمت نسخه متنی

تبويب نهج البلاغه

سيدرضى سخنان امير مومنان "ع" را از ميان كتابهاى گوناگون استخراج كرده و با سبكى دلپذير و مطلوب تنظيم نموده است. خود درباره نحوه ى باب بندى و تقسيم بندى مطالب آن چنين نوشته است:

'ديدم سخنان آن حضرت بر گرد سه محور مى گردد، نخست: خطبه ها و فرمانها، دوم: نامه ها و پيغامها و سوم: كلمات حكمت آميز و موعظه ها. پس به توفيق الهى ابتدا خطبه هاى شگفت و سپس نامه هاى زيبا و سرانجام حكمتها و كلمات جالب را انتخاب كردم و هر يك را در باب مستقل قرار دادم... و هر گاه سخنى از آن حضرت در مورد بحث و مناظره يا پاسخ سوال و يا منظورى ديگر بود كه به آن دست يافتم ولى جزء هيچ يك از اين سه بخض نبود، آن را در مناسبترين و نزديكترين باب قرار دادم. چه بسا قسمتهايى نامتناسب در اين برگزيده ى سخنان آمده باشد، زيرا من در اين كتاب نكته هاى شگفت و قطعه هاى درخشان را برگزيده ام و قصدم هماهنگى و نظم تاريخى و پيوستگى ميان سخنان نبوده است.'[ همان، ص 35. ]

بدين ترتيب سيدرضى از سخنان امير مومنان "ع" گزينشى زيبا و هنرمندانه صورت داد و با تبويبى جالب و مفيد آنها را مرتب نمود.

كميت نهج البلاغه

شريف رضى در اين گزينش شگفت از كلام امير بيان على "ع"، تعداد 241 خطبه و كلام، 79 نامه و مكتوب و 489 حكمت و موعظه را برگزيده است، [ در نسخه ها و شروح مختلف نهج البلاغه اين تعداد اندكى مختلف است و دليل آن اين است كه برخى، يك خطبه و جز آن را دو بخش نموده و گاهى دو خطبه و غير آن را تحت يك عنوان و شماره ذكر كرده اند. همچنين در بخش حكمتها شريف رضى پس از آوردن 260 حكمت فصلى از حكمتهايى گشوده است كه غريب مى نمايد و نيازمند تفسير است و در اين فصل 9 حكمت را ذكر كرده است و سپس به ادامه ى بخش حكمتهايى پرداخته است كه نيازمند تفسير نيست و با شماره ى 261 به بعد مشخص شده است. از اين رو آن 9 حكمت گاهى در شمارش حكمتها از ياد رفته و تعداد حكمتها كمتر معرفى شده است. ] و
چنانكه خود اشاره كرده، آنچه در اين مجموعه گردآورده است، منتخب و گزيده اى از سخنان و مكتوبات امير مومنان "ع" است، نه همه ى آنچه از آن حضرت در كتابها موجود بوده است. وى در مقدمه نهج البلاغه چنين توضيح داده است:

'ادعا نمى كنم كه من به همه ى جوانب سخنان امام "ع" احاطه پيدا كرده، به طورى كه هيچ يك از سخنان آن حضرت را از دست نداده باشم، بلكه بعيد نمى دانم كه آنچه نيافته ام بيش از آن باشد كه يافته ام و آنچه در اختيارم قرار گرفته است كمتر از آن چيزى باشد كه به دستم آمده است.' [ مقدمه نهج البلاغه، ص 36. ]

يعقوبى، مورخ برجسته، درگذشته به سال 284 هجرى، اظهار كرده كه مردم چهارصد خطبه از خطبه هاى آن حضرت را به خاطر سپرده اند و اين خطبه ها در ميان مردمان متداول است و از آنها در خطبه هاى خويش بهره مى گيرند. [ احمد بن ابى يعقوب بن جعفر بن واضح اليعقوبى، مشاكله الناس لزمانهم، الطبعه الاولى، دارالكتاب الجديد، بيروت، ص 15. ]

همچنين مسعودى، مورخ نامدار، درگذشته به سال 346 هجرى، نوشته است كه آنچه مردمان از خطبه هاى آن حضرت به خاطر سپرده اند چهارصد و هشتاد و چند خطبه است كه بالبديهه ايراد مى كرد و مردم آن را حفظ مى كردند و مى نوشتند و از هم مى گرفتند. [ ابوالحسن على بن الحسين المسعودى، مروج الذهب و معادن الجواهر، دارالاندلس، بيروت، ج 2، ص 419. ]

اين تعداد خطبه ها كه خطبه هاى مشهور و متداول بوده است، تقريبا دو برابر آن چيزى است كه شريف رضى گزينش كرده است و البته بى گمان خطبه ها و سخنان، و نوشته ها و حكمتها و موعظه هاى امام "ع" بسيار بيش از اينها بوده است و با توجه به كتابهاى مستدركى كه بعدها به ويژه در حال حاضر تاليف شده و آنچه شريف رضى گردآورده و آنچه را گرد نياورده است در آن مجموعه ها جمع كرده اند. [ آخرين و گرانقدرترين تاليف در اين باره، اثرى است با عنوان نهج السعاده فى مستدرك نهج البلاغه، تاليف شيخ محمد باقر محمودى، از عالمان سختكوش معاصر كه تا كنون هشت مجلد آن به چاپ رسيده است و بالغ بر دوازده مجلد خواهد شد. در انگيزه و صورت اين اقدام بزرگ ن. ك: محمد باقر المحمودى، نهج السعاده فى مستدرك نهج البلاغه، الطبعه الاولى، موسسه الاعلمى للمطبوعات، موسسه التضامن الفكرى، بيروت، 1397-1385 ق. ج 1، مقدمه، صص 16-7. ] مى توان حدس زد كه شريف رضى تقريبا يك دوازدهم از مجموعه سخنان و نوشته ها و كلمات قصار امام "ع" را گردآورده و در تاليف بى نظير خود ارائه كرده است.