جامعه روشنفكران : تركيب، الگو، مشكلات و پيشنهادات جهت اقدام دولت آمريكا

شماره سند سفارت آمريكا در تهران از: وزارت امور خارجه آمريكا به: 21 دسامبر 163 برابر با 30 آذر 2431 تاريخ:
محرمانه اين سند تا 12 سال از طبقه بندى خارج نشود از: سفارت آمريكا در تهران به: وزارت امور خارجه آمريكا 21 دسامبر 163 برابر با 30 آذر 2431 موضوع: جامعه روشنفكران ايرانى: تركيب، الگو، مشكلات و پيشنهادات جهت اقدام دولت آمريكا خلاصه: يكى از مسائل بسيار هيجان انگيز امروز ايران عبارتند از هم نواتر كردن عناصر جوان طبقه روشنفكر ايران با رژيم، دلايل اجتماعى و اقتصادى براى نارضايتى بخش بزرگى از قشر روشنفكران، و مخصوصا جوانان تحصيل كرده ، وجود دارد كه اساسى ترينش علت سياسى است.
جوان خشم آگين ايرانى به خاطر وجود تفاوت ميان آمال و آرزوهايش با واقعيتهاى حيات امروز ايرانى، از جامعه خود ناخشنود است.
سيماى آمريكا هنوزبه طور بنيادى مطلوب است، اما نشانه هاى نگران كننده اى از احساسات ضد آمريكايى وجود دارد.
مخصوصا از اين نظر ايالات متحده مورد انتقاد قرار گرفته است كه از رژيمى حمايت مى كند كه از سپردن نقشى به آنان روشنفكران كه فكر مى كنند شايسته آن مى باشند امتناع مى ورزد.
به علت محدوديت در سازمان سياسى و ارتباطات ايرانى، تشكيلات سياسى روشنفكران، به شكل يك دوره درآمده كه اعضايش افكار خود را بر يكديگر عرضه مى دارند ولى حرف هيچ نوع بافت قدرت منسجم نمى باشد.
اين گزارش محتوى بررسى موردى است كه نشان مى دهد چگونه اين دوره عمل مى كند.
اين مشكل در وحله اول مربوط به دولت ايران است، اما نكاتى وجود دارد كه ما مى توانيم به كمك آنها موضع خود را در ميان قشر روشنفكران ايرانى بهبود بخشيم و نحوه تفكرشان را نسبت به حكومت وقت به طور مثبت ترى كاناليزه نمائيم.
از روى شواهد چگونگى جريانات تفكر و عادتهاى ديالكتيكى روشنفكران ايرانى، چند اقدام اساسى پيشنهاد مى شود.
به وسيله راههاى كه توصيه مى گردد مى توانيم گناه همكارى خود را دراذهان اين افراد به حداقل برسانيم بدون اينكه به دولت لطمه اى وارد كنيم.
همچنين پيشنهاد مى شود كه ارتباط متقابل فكرى را، علاوه بر ارائه طرق معمول نوع بصرى و غيره، بيشتر تشويق نماييم.
اين امر مستلزم تدبير برنامه جديدى جهت ديدار آمريكائى هاى نوع روشنفكر خواهد بود كه ممكن است آن را با پستهاى مورد نياز آتى تامين گردد.
نيز پيشنهاداتى در جهت محدود كردن بررسى ايرانيان در موسسات آموزشى زير استاندارد آمريكايى و ايجاد يك موسسه مطالعات ايرانى در تهران ارائه مى شود.
علاوه بر اينها، اداره اطلاعات آمريكا در حدود هشت ايده عملياتى جديد را در دست اقدام دارد كه در بخش آخر منظور خواهد شد.
اين گزارش مشتعمل بر 6بخش است.
1 روشنفكران سنتى
2 روسنفكران جديد
3 مشكل دانشجوئى
4 بتهاى روشنفكران
5 تشكيلات روشنفكران
6 نتايج و پيشنهادات
در اين گزارش، منظور از جماعت روشنفكران افرادى هستند كه به علت كيفيت اذهانشان، كه مجموعا ناشى از تحصيلات عاليه است، بر اذهان ديگران نفوذ دارند.
همچنين در اين مقوله ايرانيان جوانى منظور مى شود كه خود آرزوى نيل به چنين مقامى دارند و نه آنهايى كه ظرفيت روشنفكرى براى مشاركت در مباحثه ايده ها و آرمانهايى كه برانگيزنده ساير روشنفكران مى باشد.
روشن است كه بنابراين تعريف، شمار كلى اعضاى جماعت روشنفكران در ايران نسبتا كوچك خواهد بود.
قدرت آنها نيز در اغلب موارد زياد نخواهد بود.
اماايرانيان افرادى هستند كه الهام مى بخشند، همدردى هاى عاطفى را ارائه مى دهند، در مورد سياست، احساسات تندى دارند، و در ميان آنهاتعدادى از رهبران فعلى و حتما بيشتر رهبران آينده وجود دارند.
لذا آنچه كه در اذهانشان مى گذرد براى ما مهم است.

روشنفكران سنتى:

روشنفكران سنتى تا يك نسل پيش، تحصيلات عالى به طور خودكار يك جوان ايرانى را مستحق يك مقام نيرومند دولتى يا پرستيژ اجتماعى مى نمود.
كمبود افراد تعليم دهنده تقريبا در هر زمينه اى وجود داشت و روشنفكر جوانى كه از خارج برمى گشت و يا از يكى از موسسات آموزشى عالى ايران فارغ التحصيل مى شد، هويت خود را با پيشرفت كشورش تشخيص مى داد، زيرا مطمئن بود كه مقامى در آن خواهد داشت.
روشنفكران تحصيل كرده خارجى مسئول انقلاب 1295 بودند.
اين افراد عمدتا از خانواده هاى ملاك و تجار بوده و آرمانهاى انقلابى را از اروپا و اكثرا از فرانسه اخذ كرده بودند، حضور طويل المدت فرانسويان عالم در ايران پروفسورهاى فرانسوى براى اولين بار در سال 1231 به ايران آمدند كه از متقدمين دانشگاه امروزى تهران بودند و رجحان دادن ايرانيان آموزش دانشگاهى فرانسه را در اوان قرن بيستم، سهم زيادى در امور آموزش قضايى و قسمت عمده اى از تركيب حكومت ايران دارد كه تماما براساس الگوهها و مدلهاى تفكر فرانسوى گرديد.
پروفسور ونخست وزير پيشين منوچهر اقبال، پروفسور على اكبر سياسى، رئيس دانشكده ادبيات و يكى از رهبران روشنفكرى دانشگاه تهران، عبدالله انتظام كه تا اين اواخر رئيس شركت ملى نفت ايران بود، پرويز خانلرى وزير آموزش و پرورش، سناتور و پروفسور احمد متين دفترى از دانشكده حقوق دانشگاه تهران، معدودى از مقامات متعددى هستند كه نفوذ زيادى داشته و تحصيلات عاليه خود را در مدارس و دانشگاههاى فرانسه انجام داده بودند.
اينها تماما افرادى هستند كه مى توان آنها را از اعضاى روشنفكران نسل پيشين ايران به حساب آورد.
نخست وزير اسبق محمد مصدق تحصيلات علوم سياسى خود را در پاريس و دكتراى حقوقش را در سوئيس به دست آورد.
هر چند كه امروزه مريدان جوان و پر التهابش او را نمونه جامعه روشنفكران سنتى تلقى نمى كنند، ولى مصدق در واقع به همان نسلى تعلق دارد كه انقلاب 1295 را به ثمر رسانيدند، او تقريبا همانقدر علاقمند به ايده هاى سياسى بود كه نسبت به نيازمنديهاى اقتصادى، ادارى و فنى زمانش علاقه داشت.
بعضى از اعضاى امروزى قشر روشنفكران سنتى هنوز از محصولات آموزش مذهبى مى باشند.
اكثر نخبگان اوايل قرن تحت آموزش ملاهاى عالم و معمولا در مدارسى موسوم به مكتب كه در آنجا قرآن قرائت و حفظ مى شد، قرار مى گرفتند در اينجا به كودكان ادبيات فارسى آموخته مى شد و سواد نوشتن و رياضيات ساده تدريس مى گرديد.
شهرهاى بزرگ ايران داراى مدارس عالى مذهبى بوده و هست كه در آنهاملاهاى دانشمند به دانشجويان مذهبى تفسير قرآن، فقه وفلسفه دينى مى آموزند.
پس از آن روحانيون عمده، تحصيلات خود را در مراكز مذهبى بزرگ قم، كربلا، و نجف، ادامه مى دهند تمامى روحانيون امروزى، همچون روح الله موسوى خمينى، هادى ميلانى، محسن حكيم، سيد كاظم شريعتمدارى و حاج آقاحسن قمى،الگوى كامل سنتى آموزش مذهبى را دنبال كرده اند.
هم روشنفكران تحصيل كرده خارجى مذهبى در گرايان مذهبى در نهضت سريع و بزرگ ناسيوناليزمى كه مشخصه دوران مصدق در اوائل دهه 1330 بود، دخالت داشتند.
افرادى چون احمد كسروى، روشنفكر برجسته زمان خود و مردى با معلومات دائره المعارفى يك مبناى فلسفى براى اين نهضت فراهم كرده بودند.
در جناح چپ، كمونيستهايى چون بزرگ علوى بودند كه در دانشگاههاى شوروى، فرانسه و آلمان پرورش يافته بودند و در ميان هموطنان خود در زمره با استعدادترين افراد زمانشان تلقى مى شدند.
در جناح راست افراطى ملاهاى ارتجاعى و افراطيون فاشيستى وجود داشت كه نمونه آنهاآيت الله سيدابوالقاسم كاشانى در گروه تروريستى متعصب فدائيان بودند.
امروزه عناصر تحصيل كرده مذهبى نفوذ اندكى در ميان روشنفكران ايرانى دارند، اما ساير عناصر سنتى هنوز داراى درجات بالايى در موقعيت و پرستيژ مى باشند.
اكثر آنهااز خانواده هاى ثروتمند بوده كه بعضى از آنها عبارتند از سناتور72 ساله عيسى صديق كه چهاربار وزير آموزش و پرورش بود، سناتور رضازاده شفق 68 ساله كه پروفسور ممتازادبيات و رئيس سابق دانشگاه پهلوى بود، سناتور85 ساله حسن تقى زاده او بت بزرگى و يكى از رهبران نهضت مشروطه 1295 بود، و ديگرى سناتور محمود محمد حجازى 65 ساله داستان نويس.
تصادفى نيست كه اين افراد در مجلس اعلاى پارلمان مى باشند، آنها در آنجا مجلس سنا كارشان ايجاد نفوذ متعادل و مسئول است اماامروزه مجلس سنا قدرتى ندارد و نفوذ روشنفكرى اين افراد بر نسل جوانتر به شدت محدود است. در زمان رضا شاه، نوع تازه اى از روشنفكران باعث حضور او در