لطفا منتظر باشید ...
فلسفه تشريع حج
در قرآن كريم : (للّه عَلَى النّاسِ حَجُّ البَيْتِ مَنْ إ سْتَكاعَ إ لَيْهِ سَبيلاً)[146]يعنى : ((براى خداوند است بر مردم كه آن خانه را زيارت كنند، هر كه تواند به آنراهى ببرد)).پس خداوند حج را بر همه كسانى كه استطاعت و توان رفتن به آن را دارند، واجب نموده
است و در اين مطلب ، هيچ شك و شبهه اى وجود ندارد. نكته مهم و
قابل بررسى ، فلسفه تشريع حج است ؛ زيرا خداوند بارى تعالى حكيم است و هيچ
فعلى از افعال او بدون حكمت نيست . پس تشريع حج نيز بدون فلسفعه و حكمت نمى
باشد. درباره فلسفه تشريع حج چند مطلب
قابل توجه است :
الف حج ، عبوديت است
فلسفه خلقت بشر عبادت و شناخت خداوند بارى تعالى و رسيدن بهكمال مطلوب است :(مَا خَلَقْتُ الجِنَّ وَالاِنْسَ اِلاّ لَيَعْبُدُونِ).[147]يعنى : ((جن و انسانها را نيافريدم جز براى اينكه من را عبادت كنند)).حج ، يك نوع از انواع عبوديت و نمونه اى از نمونه هاى
كامل آن است . پس يكى از حكمتهاى تشريع حج ، عبادت سات كه فلسفه خلقت بشر مى
باشد. در روايتى از امام صادق و امام باقرعليهماالسّلام
نقل شده است :((اَحَبَّ اللّه تَبارَكَ وَتَعالى اءَنْ يُعْبَدَ بِتِلْكَ العِبادَة فَخَلَقَ اللّه البَيْتَ في الاَرْضِ
وَجَعَلَ عَلى العِبادِ الطَّوافَ حَوْلَهُ وَخَلَقَ البَيْتَ المَعْمُورَ فى السَّماءِ يَدْخُلُهُ كُلَّ يَوْمٍ
سَبْعُونَ اءَلف مَلَكٍ لايَعُودُنَ إ لَيْهِ اِلى يَوْمِ القِيامَةِ))[148]يعنى : ((خداوند دوست داشت او را اينگونه عبادت كنند، لذا خانه كعبه را در زمين آفريد و
بر بندگانش طواف پيرامون آن را واجب نمود. و بيت المعمور را در آسمان آفريد كه هر
روز هفتاد هزار ملائكه بر آن وارد مى شوند و تا روز قيامت از حالت طواف پيرامون آن ،
بيرون نمى روند)).حج را خداوند واجب كردچون نمونه كامل عبوديت و تسليم است .
ب حج ، عفو گناهكاران است
انسان هر لحظه در خطر است و هر زمان ممكن است مغلوب وسوسه شيطان قرارگيرد، لذاخداوند به انسان فرصتهاى مناسبى داده است تا بتواند به درگاه خداوند توبه نموده و
طلب بخشش كند. در بين شب و روزها، شب و روز جمعه را و در بين ماهها، ماه مبارك رمضان را
و در بين سالها و طول عمر، سفر به حج را قرار داد تا بندگانش چنانچه
گول شيطان را خورده و مغلوب همواى نفس واقع شدند، به درگاه خداوند پناه آورده و
طلب بخشش كنند.اميرالمؤ منين عليه السّلام در وصف حج و عمره مى فرمايد:((وَيَرْخَضانِ الذَّنْبَ))؛[149] يعنى : ((حج و عمره ، گناه را پاك مى سازد)).
ج حج ، نشانه عظمت خداوند است
انسان وقتى به سفر حج مى رود با نشانه هاى عظيم خداوند بيشتر آشنا مى شود. و همينامر باعث مى شود كه بندگان خدا بيش از پيش در برابر عظمت خداوند تواضع نمايند.
اميرالمؤ منين على عليه السّلام مى فرمايد:((جَعَلَهُ سُبْحانَهُ عَلامَةً لِتَواضُعِهِمْ لِعَظَمَتِهِ))[150]يعنى : ((خداوند حج را نشانه اى براى تواضع مردم در برابر عظمت خداوند قرار داد)).
د حج ، آزمون انسانهاست
در بعضى روايات ، فلسفه تشريع حج را آزمايش بندگان خدا معرفى كرده اند. خداوندبا تشريع حج ، پايبندى انسانها را به امر خودش مى آزمايد. حضور در اين سرزمين گرم
و پوشيدن لباس مخصوص و استفاده نكردن از سايه بان و ترك شكار و نزديكى با
همسر و دهها چيز ديگر، همه براى امتحان و آزمايش است . امام صادق عليه السّلام ى
فرمايد:((هذا بَيْتٌ اِسْتَعْبَدَ اللّه تَعالى بِهِ خَلْقَهُ لِيَخْتَبِرَ بِهِ طاعَتَهُمْ فى
اِتْيانِهِ)).[151]يعنى : ((خانه كعبه ، خانه اى است كه خداوند از بندگانش خواسته است تا نزد آن آمده و
خدا را عبادت كنند. و مى خواهد با اين عمل ، آنان را در انجام وظايف و طاعات ، آزمايش كند)).
ه حج ، تجديد خاطره رسول خدا است
وقتى انسان به حج مى رود و وارد مكه و مدينه مى شود،نزول جبرئيل و فرشتگان بر پيامبر اكرم صلّى اللّه عليه و آله فداكاريها و پيكارهاى
مسلمانان ، بناى مكه توسط حضرت ابراهيم و
اسماعيل ، اسلام آوردن على عليه السّلام و خديجه عليه السّلام مقاومت مسلمانان در شعب ابى
طالب و صدها واقعه و جريانات معنوى را در ذهن خود مجسم مى سازد. و اين امر باعث مى
شود تمام آن جريانات در طول تاريخ زنده بماند. و زنده ماندن اين جريانات باعث
تقويت اسلام و مسلمين مى شود. پس يكى از حكمتهاى تشريع حج در اسلام تجديد خاطره
دوران رسول خدا است . امام صادق عليه السّلام نيز درباره علت و فلسفه تشريع حج مى
فرمايد:(وَلِتُعْرَفُ آثارٍ رَسُولِ اللّه صلّى اللّه عليه و آله وَتُعْرَفُ اَخْبارُهُ وَيُذَكَرُ وَلايُنْسى
)).[152]يعنى : ((حج تشريع شده است تا آثار رسول خداصلّى اللّه عليه و آله و اخبار او شناخته
و يادآورى شود و فراموش نگردد)).
و حج ، تقويت دين اسلام است
حج پايگاه عظيم مسلمانان است . و حضور يكپارچه مسلمانان از سراسر دنيا موجب تقويت دينمى شود. مسلمانان در موسم حج ، پيروى از آيين اسلام و پايبندى به احكام الهى را به
نمايش مى گذارند و قدرت و توانايى خويش را به ساير ملّتها معرفى مى كنند.اميرالمؤ منين على عليه السّلام مى فرمايد:((وَالحَجَّ تَقْوِيَةٌ لِلدّينِ))[153]يعنى : حج تقويت دين اسلام است )).و فاطمه زهرا3 نيز مى فرمايد:((وَالحَجُّ تَشْييداً لِلدّينِ))[154]يعنى : ((حج ، نمايش و اقامه دين است )).پس فلسفه تشريع حج اين است كه مسلمانان با حضور گسترده خويش در مراسم حج ،
قدرت واقعى خويش و قوّت دين را در معرض نمايش بگذارند، لذا مراسم حج هرچه
باشكوه و عظمت بيشترى برگزار شود، بهتر است .
ز حج ، پايگاه تبليغات احكام اسلام است
در حج ، مردم از همه نقاط جهان شركت مى كنند، لذا بهترين پايگاه براى تبليغ و تعليماحكام شرع مقدس اسلام است . و يكى از حكمتهاى مهم تشريع حج اين است كه در اين موسم ،
كسانى كه نسبت به مسايل اسلام و احكام شرع ، كمتر آشنا هستند، از كسانى كه آنها را مى
دانند، بياموزند و پس از مراجعت به كشور و شهر خود نيز آنچه را ياد گرفته اند، نشر
داده و به ديگران تعليم دهند.اميرالمؤ منين عليه السّلام در نامه اى به ((قُثَمْ بن عباس )) كه از جانب آن بزرگوار بر
مكه حكمفرما بود، مى فرمايد:((فَاءَقِمْ لِلنّاسِ الحَجَّ وَذَكِّرهُمْ بِاَيّامِ اللّه وَاجْلِسْ لَهُمْ العَصْرَينِ فَاءَفْتِ المُسْتَفْتى
وَعَلِّمِ الجاهِلَ وَذِاكِرِ العالِمَ...))[155]يعنى : ((با مردم ، حج را بر پا دار و آنان را به روزهاى خدا يادآورى كن ، در صبح و
عصر با آنان بنشين و به كسانى كه از تو حكمى از احكام دين را پرسيدند، پاسخ بده
و نادان را بياموز و با دانا گفتگو كن ...)).((فضل بن شاذان )) نيز از امام رضاعليه السّلام
نقل مى كند كه آن حضرت راجع به فلسفه تشريع حج فرمود:((... مَعَ مافيهِ مِنَ التَّفَقُّهِ وَنَقْلِ اَخْبارِ الاَئِمَّةِ عَلَيْهِمُ السَّلامِ إِلى كُلِّ صُقْعٍ وَناحِيَةِ، كَما
قالَ اللّه تَعالى : فَلَوْلا نَفَرٌ مِنْ كُلِّ فِرْقَةٍ مِنْهُمْ طائِفَةٌ لَيَتَفَقَّهُوا فى الدّينِ
وَلِيَنْذُرُوا قَوْمَهُمْ إ ذا رَجَعُوا اِلَيْهِمْ لَعَلَّهُمْ يَحْذَرُون ...)).[156][157]علما و انديشمندان اسلامى بايد از اين فرصت استثنايى استفاده كنند و مردم مسلمان را با
مسايل اجتماعى ، معنوى ، اقتصادى و سياسى اسلام آشنا نمايند. بايد مردم مسلمان را با
سيره رسول خداصلّى اللّه عليه و آله و ائمه اطهارعليهماالسّلام آشنا سازند. بايد آنان
را نسبت به گرفتاريهاى مسلمين و نقشه هاى شوم دشمنان اسلام آگاه نمايند. در اين زمينه
توصيه مى كنم برادران و خواهران گرامى ، پيام عرفانى و سياسى حضرت امام خمينى
(قدس سره شريف ) به كسانى كه به حج مشرّف شده اند را مطالعه نمايند. در خرازى از
اين پيام آمده است :((روحانيون و مسؤ ولين محترم كاروانها و حج با توجه به مسؤ وليت خطيرى كه در اداره
و توجيه زايران محترم پذيرفته اند و با درنظر گرفتن شرايط استثنايى كشور
جمهورى اسلامى ايران بايد تمام همّت و تلاش خود را در برگزارى صحيح و منظم حج
به كار گيرند و با سعه صدر و به دور از هر گونه توقع و منّتى زايران محترم بيت
اللّه را در آموزش و تعليم مناسك و مسائل حج همراهى نمايند و متناسب با حضور قشرهاى
مختلف اعم از بى سواد و باسواد براى آنان برنامه ريزى كنند و از نقش سازنده خود و
تاءثير بزرگى كه حج براى هميشه در سرنوشت انسان مى گذارد،
غافل نشوند، چرا كه در آن فضا و شرايط معنوى ، همه دلها براى
تحول و پذيرفتن حق آماده است ...)).[158]در اين موسم ، مى توان مسايل مهم اسلام را به مسلمانان جهان رسانيد.
رسول اكرم صلّى اللّه عليه و آله ارها در موسم حج خطبه هاى طولانى براى مردم خواند،
در ((صفا و منى )) بارها مردم را با مسايل اسلام آشنا مى كرد و در روز غدير، پيام مهم
سياسى الهى را براى مردم ابلاغ نمود.
ح حج ، نمونه اجتماع و وحدت مسلمين است
در موسم حجّ از همه اقشار و گروهها و ملتهاى مسلمان حضور دارند. همه آنان با هم لبّيكمى گويند و مناسك حج را انجام مى دهند. در حج مسلمانان با همديگر آشنا مى شوند و
گرفتاريها و نيازهاى همديگر را مطرح مى كنند و منافع عمومى مسلمانان را بررسى مى
نمايند و در نتيجه ، وحدت و همبستگى آنان بيشتر مى شود. در قرآن كريم مى فرمايد:(وَاءذِّنْ فى النّاسِ بِالحَجِّ يَاءتُوكُ رِجالاً وَعَلى كُلِّ ضامِرٍ يَاءتينَ مِنْ كُلِّ فَجٍّ عَميقٍ
لَيَشْهَدُوا مَنافِعَ لَهُمْ وَيَذْكُرُوا اِسْمَ اللّه فى اَيّامٍ مَعْلُوماتٍ عَلى مارَزَقَهُمْ مِنْ بَهيمَةِ الا
نْعامِ، فَكُلُوا مِنْها وَاطْعمُوا البائِسَ الفَقيرَ).[159]از امام صادق عليه السّلام پرسيدند: چرا خداوند بندگان را مكلّف به انجام حج و طواف
خانه كعبه گردانيد؟ آن حضرت عليه السّلام فرمود:((... فَجَعَلَ فيهِ الاِجْتِماعَ مِنَ المَشْرِقَ وَالمَغْرِبِ لِيَتَعارَفُوا وَلِيَتَرَبَّح كُلُّ قَوْمٍ مِنَ
التّجاراتِ مِنْ بَلَدٍ اِلى بَلَدٍ...))[160]يعنى : ((در حج ، مسلمانان از مشرق و مغرب در يك مكان اجتماع مى كنند و همديكر را مى
شناسند و هر گروهى از آنان از راه تجارت سود مى برند)).
