1 ـ هم جنس بودن عرفى : براساس اين شرط، معامله كردن چيزهايى كه در نظر عرف از يك جنس بـاشـنـد بـا اضافى جايز نيست ، مانند معامله گندم با گندم ، برنج با برنج ، خرما با خرما هـمـراه زيـادتـى ؛ امـا اضـافـى گرفتن بين چيزهايى مانند گندم و عدس كه در نظر عرف يكى حساب نمى شوند، مانعى ندارد.2 ـ پيمانه اى يا وزنى بودن عوض و معوّض : براساس اين شرط، در چيزى كه با شمردن يا مشاهده فروخته مى شود، ربا نيست .(26)
ب ـ رباى قرضى
(رباى قرضى ) عبارت است از شرط زيادى كردن در وام ؛ يعنى كسى مالى را به وام بدهد به شـرط ايـن كه وام گيرنده بيشتر از آنچه كه وام (قرض ) گرفته بپردازد، چه صريحاً شرط كـنـد يـا آن را در نـيـّت و بـاطـن داشـتـه بـاشـد، بـه طـورى كـه قـرض بـر آن پـايـه واقـع شود.(27)
قرض در موارد زير ربا و حرام است :
1 ـ شخص قرض بدهد و شرط كند كه زيادتر از مقدارى كه داده ، بگيرد.2 ـ قرض بدهد و قرار بگذارد كه بدهكار كارى براى او انجام دهد.3 ـ قرض بدهد و قرار بگذارد كه بدهكار قرض را با مقدارى جنس ديگر پس بدهد.4 ـ قـرض بـدهـد و شـرط كـنـد كـه بـدهكار قرض را با كيفيت بهترى پس دهد. مثلاً مقدارى طلاى نساخته بدهد كه طلاى ساخته شده پس بگيرد.اگـر بـدون ايـن كـه وام دهنده شرط كند، خود بدهكار زيادتر از آنچه قرض كرده ، پس بدهد، اشكال ندارد، بلكه مستحب است . (م 2283)ربا دادن مثل ربا گرفتن حرام است ، و كسى كه قرض ربوى گرفته اگر چه كار حرامى كرده ، ولى اصل قرض صحيح است و مى تواند در آن تصرف نمايد. (م 2284)بـيـن پـدر و فـرزنـد و مـرد و هـمـسـرش ربـا نيست و نيز مسلمان مى تواند از كافر حربى ربا بـگـيـرد؛ بـه اين معنا كه گرفتن اضافى براى مسلمان جايز است ، ولى مسلمان نمى تواند از كافر ذمّى ربا بگيرد.(28)
بيت المال
بـه مـالى كـه هـمه مسلمانان در آن حق دارند، (بيت المال ) مى گويند.(29) در گذشته برخى از اموال و درآمدهاى دولت در خانه هاى امنى قرار مى گرفت تا به موقع در راه نيازهاى مـردم و اجـتـمـاع صـرف گـردد، نـام آن امـوال بـه مـنـاسـبـت محل نگهدارى آن ها، (بيت المال ) خوانده مى شد.(30)بـيـت المـال مصاديق فراوانى دارد كه مهم ترين آن ها عبارتند از: درآمدهاى به دست آمده از خمس ، زكـات ، خـراج ، جـزيـه ، مـاليـات مـسـتـقـيـم و غـيـر مـسـتـقـيـم ، انـفـال و ثـروت هـاى عمومى ، كليه اموال و امكاناتى كه در اختيار وزارتخانه ها، سازمان ها، مؤ سسات دولتى و ارگان ها قرار دارند.
اهتمام به بيت المال
هـمـه كسانى كه به گونه اى با بيت المال سر و كار دارند بايد نسبت به استفاده و نگهدارى از آن دقـيـق و دلسـوز بـاشـنـد و بـا عـقـل و تـدبـيـر و در چـارچـوب قـانـون ، در آن دخل و تصرف كنند.امير مؤ منان (ع )در ضمن نامه اى به يكى از كارگزاران خود مى نويسد:(اَدِقُّوااَقـْلامَكُمْ، وَ قارِبُوا بَيْنَ سُطُورِكُمْ، وَاحْذِفُوا عَنّى فُضُولَكُمْ، وَاقْصُدُواالْمَعانِىَ، وَ اِيّاكُمْ وَالاِْكْثارَ فَاِنَّ اَمْوالَ الْمُسْلِمينَ لا تَحْتَمِلُ الاِْضْرارَ)(31)قـلم هـايـتـان را نـازك كـنـيـد، فـاصله سطرها را نزديك نماييد، سخنان زايد را حذف كرده ، به مـعـانـى بـسـنـده كـنـيـد و از طـولانـى نـويـسـى بـپـرهـيـزيـد، زيـرا اموال مسلمانان ضرر و زيان را برنمى تابد.
استفاده شخصى از بيت المال
در اسلام ، استفاده شخصى از بيت المال ، به شدّت نكوهش شده است .حضرت امام خمينى (ره )، در ايام زعامت و رهبرى خود بر امت اسلام با الگوپذيرى از سيره على (ع )، نـهـايـت اهـتـمـام را در پـاسـدارى از امـوال عـمـومـى و بـيـت المـال مـسـلمـانـان داشـت و
لطفا منتظر باشید ...
